Honestly, the three most fun weeks of my educational year. We stayed in our classrooms discussing interesting topics concerning health, wealth, politics, the education system, different countries and mentalities. We worked on some assignments regarding our Armenian ethnicity in dissimilar countries and under the influence of other cultures. We played some games like Monopoly, Sharades, and other interesting wordplay games. We made way to the city center a couple of times to talk to tourists and ask them questions, we went ice skating which was immensely fun. We also had a meeting with a writer and presented our research on Armenian ethnic groups.
All that was fun and educational, but the most fun part definitely was having enough free time to catch up with my friends, talk, watch some documentaries do some extra work, learn new things and listen to music. I wish the whole school year was as fun as these three weeks.
Համշենցիները մոտավորապես երկու հարյուր հազար բնակչությամբ էթնիկ խումբ են, որոնց խիտ բնակեցված տարածքներն են Թուրքիայի Ռիզե և Արդվին նահանգները։ Համշենի սահմանումը վերաբերում է ոչ թե Համշինում ապրող մարդկանց, այլ այն համայնքին, որն ունի իր սեփական մշակույթն ու լեզուն: Այսօր Համշենի ժողովրդի մի զգալի մասը ցրված է Թուրքիայի մեծ քաղաքներում և այլ երկրներում, ինչպիսիք են. ինչպես Ռուսաստանը, Վրաստանը և Ուզբեկստանը։ Դրա համար կան բազմաթիվ քաղաքական, տնտեսական և կրոնական պատճառներ: Կրոնը, որին պատկանում է համշենցիների մեծամասնությունը, իսլամն է։ Համշեն անվան ծագումը բխում է Համամ իշխանի անունից։ Իշխանության մայրաքաղաքը, որը կոչվում է Համամ իշխանի անունով, ժամանակի ընթացքում ստացել է Համամեշենի ձևը, իսկ ավելի ուշ դարձել է անուն, որը սահմանում է ողջ տարածաշրջանը՝ վերցնելով Հեմշինի կերպարանքը։ Արևելյան Համշեն . Արթվին նահանգի Հոպա (հատկապես Քեմալփաշա) և Բորչկա թաղամասերում բնակվող սուննի մահմեդական խումբ, որի մայրենի լեզուն հայերենի արևմտյան բարբառներից մեկն է և այն լեզուն, որը կոչվում է Հոմշեցի/Համշոցի, Հոմշեցի լիզու (Հոմշինլի լեզու) կամ Հեմշինցե: տեղաբնակները. Լեզվաբան Վոն այս լեզուն անվանել է Հոմսեցմա։ Արևմտյան Համշենցիներ. Նրանք սուննի մահմեդական խումբ են, որոնց մայրենի լեզուն թուրքերենն է, որոնք ապրում են Ռիզեի Հեմշին, Չամլըհեմշին շրջանների բարձր և լեռնային հատվածներում և Ֆինդըքլի, Չայելի, Փազար, Արդեշեն և Իքիզդերե շրջաններում: Հյուսիսային համշենցիներ. Նրանք այն քրիստոնեական խումբն է, որի մայրենի լեզուն հոմշեցին է, որն այսօր ապրում է Աբխազիայում և ռուսական հողերում՝ Հյուսիսային Կովկասում, ովքեր ստիպված են եղել լքել Հեմշինը օսմանյան ժամանակաշրջանում և ապրել Սամսունում, Օրդուում, Տրապիզոնում և Գիրեսունում մինչև 1915թ. նրանք գաղթեցին։ Նա համշենցիներին վերլուծել է երեք կատեգորիաներով՝ արևելք, արևմուտք և հյուսիս։
Էդվարդսը նշում է, որ համշենցիները տարածաշրջանում հաստատվել են Համամ Ամատունու իշխանի գլխավորությամբ 8-րդ դարի երկրորդ կեսին, Հաչիկյան գաղթականները եղել են Արարատի մարզի Կոտայքից և Արագածոտնից, իսկ Ռ.Բենինգհաուսը նշում է, որ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին,երբ տեղի է ունեցել գաղթ Անի քաղաքից դեպի շրջան։ Ըստ Բրայերի՝ համշենցիները 15-րդ դարում անցել են իսլամի ազդեցության տակ, իսկ 18-րդ դարում զանգվածաբար դարձել են մահմեդականներ, իսկ նրանք, ովքեր գերադասել են քրիստոնյա մնալ, ցրվել են Տրապիզոնում և սևծովյան այլ քաղաքներում։ Վրացի հետազոտող Լորթքիփանիձեն համշենցիների մասին նշում է նաև հետևյալ տեղեկությունը. «Համշենցիներն ապրում են Չորուհի արևմուտքում, բարձր սարահարթերում, Լազիստանին հարող ափամերձ շրջաններում։ Նրանց զբաղեցրած հողերը Սև ծովը ներքին կետերին կապող կարևոր դարպասներից են։ Համշենցիները «հետաքրքիր են։ էթնո-հավատք» խումբ, որը զգալիորեն մարդաշատ է Թուրքիայում: Եթե չհաշվենք չսպանողներին, ապա հեմշինցիներն այսօր մուսուլմաններ են, որոնք պատկանում են սուննի-հանեֆիական աղանդին: Ըստ գիտնականների ընդհանուր տեսակետի, Հայերը դեպի իսլամը շատացել են 17-18-րդ դարերում, մարդիկ դեռևս 20-րդ դարում օգտագործում են քրիստոնեության կրոնը և հայոց լեզուն»,- գրողը նման է Հաչիկյանին. Նա համշենցիներին բնորոշում է որպես մահմեդական հայեր։ Քանի որ Հեմշինում ապրող քրիստոնյաները միասին չէին ընդունում իսլամը, այստեղ բերվեցին մահմեդական թուրքեր և քրիստոնյա Հեմշիններ. Նրանք գաղթել են Արաքլի (Քարադերեի հովիտ), Տրապիզոն և Չարշամբա։ Մահմեդականություն ընդունած համշենցիները մնացին իրենց գյուղերում և մոռացան իրենց մայրենի լեզուն՝ տարբեր ազգակցական կապեր հաստատելով թուրքերի հետ։ Տարածաշրջանում գերիշխող լեզուն եղել է թուրքերենը»։ Համաձայն այս թեմայի վերաբերյալ մեկ այլ աղբյուրի վկայակոչված տեղեկատվության՝ պնդում են, որ տարածաշրջանում բնակվող բնակչությունը բռնի իսլամացվել է 1690-1700 թվականներին։ Հուշագրությունից մեջբերված տեղեկատվության մեջ Բջիշքյանի կողմից, «Քարադերեի հայերը եկել են Սպերից, Բաբարդից և հատկապես Համշենից: Այն բանից հետո, երբ 1690-1700-ական թվականներին գաղթել են Թուրքիայից՝ կրոնափոխությունից խուսափելու համար։ Թեև նմանատիպ իսլամացման կամ թուրքացման դեպքերը սովորական էին, սակայն թաղամասի հայկական կողմը չփոխվեց. «Բայց նրանց մեջ մնացին քրիստոնյաները, նրանք էլ իրենց գյուղերում հին եկեղեցիներ ունեն, բայց քահանաներ չունեն»։ Որպես հոգեւորական՝ (Եղնովիտ) գյուղից մի քահանա գալիս էր և կատարում կրոնական արարողություններ։ Ինչ վերաբերում է իսլամացած հայերին, «տաջիկներին», նրանք «…դեռ խոսում են հայերեն, գյուղերում քավոր ու կնքամոր հիշատակն են անում, քրիստոնեական ծոմեր ու այլ ծեսեր են անում, եկեղեցի են գնում և այլն, մի քանիսը կիսահավատ են և միայն. արտաքուստ ցույց են տալիս իրենց թուրքականությունը։ Արևելյան համշենցիների մեջ կա առնվազն երկու հեմշինի բարբառ, որոնք տարբերվում են գյուղից գյուղ, և օգտագործվում են թուրքերենից և լազերենից փոխառված բազմաթիվ տերմիններ։
Արևմտյան Հեմշիններում այն ընդհանուր առմամբ գնահատվում է Տրապիզոն-Ռիզեի բարբառներում; սակայն գործածվում է թուրքերենի բարբառը, որն ունի իր տարբերությունները և փոխառում է հունարենից և լազերենից տերմիններ, որոնցում այն օգտագործվում է հայերեն և հեմշիներեն բառերով։ Թեև աղբյուրներում նշվում է, որ արևմտյան հեմշինլիների մեջ կա մոտ 450 հեմշին բառ, սակայն այս բառերն օգտագործվում են թուրքերեն խոսքում և չեն խոսում միայն հեմշին բառերի հետ։ արձանագրվել են գործնականում աննշան տարբերություններ: Վրաստանում և Ռուսաստանում բնակվող հյուսիսային համշենցիները կապված են Հայ առաքելական եկեղեցու հետ։ Հեմշինի հեղինակած առաջին երաժշտական ալբոմը Vova-ն է, որը բաղկացած է անանուն ժողովրդական երաժշտությունից։ Ալբոմը, որը հիմնված է այսօրվա ավանդական մեղեդիների հետ համակցված ենթակառուցվածքի վրա, Հեմշինլիին եզակի ստեղծագործություն է, որն առաջինը լինելու առումով փաստաթուղթ է։ Արևմտյան Հեմշինի նկարիչ Գյոխան Բիրբենը կարևոր տեղ է գրավում Հեմշինի երաժշտական մշակույթում իր երգերով, որոնցում նա երգում է հեմշինյան մեղեդիներ Ռիզեի բարբառով և հեմշին լեզվով: Արևելյան Հեմշինլիի ռեժիսոր Օզջան Ալփերի աշուն ֆիլմը Հեմշինլիի հատուկ ֆիլմ է և նկարահանվել է Չամլըհեմշինում և Հոպայում։ Ֆիլմը, որը նկարահանվել է թուրքերեն և համենի լեզուներով, առաջին անգամ ցուցադրվել է 2008 թվականի հունիսի 6-ին 15-րդ «Ոսկե խցիկ» կինոփառատոնի շրջանակներում։ Ազգային խաղարկային ֆիլմերի մրցույթի լավագույն ֆիլմ է ընտրվել։ Ռեժիսորն ունի նաև «Մոմի» կարճամետրաժ ֆիլմ, որը նկարահանվել է Հեմշինում։ Ամռանը մարդիկ բարձրանում են լեռնաշխարհ՝ արածեցնելու և ձմռանը մարգագետինները հնձելու։ Օսմանյան ժամանակաշրջանում Հեմշինլիսը, ով գնացել է ցարական Ռուսաստան և սովորել հացթուխի և հրուշակագործության մասնագիտությունը, այս երկրում բացել է սեփական հացթուխներ ու հրուշակեղեն, իսկ աշխատած գումարով շքեղ առանձնատներ կառուցել գյուղերում։ 1917 թվականի Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո նրանցից ոմանք կարողացան վերադառնալ Թուրքիա, իսկ մյուսները արգելափակվել էին Ռուսաստանում, իսկ ոմանք նույնիսկ այլ ոչ ռուս փոքրամասնությունների հետ աքսորվեցին Սիբիր՝ Իոսիֆ Ստալինի օրոք։ Հացաբուլկեղենի և տրանսպորտային բիզնեսով զբաղվող համշենցիների շրջանում անուններ են հայտնվել նաև քաղաքականության ասպարեզում. Մուրատ Կարայալչին և Մեսութ Յըլմազ Չնայած նրանք փորձում են պահպանել իրենց լեզուն և մշակույթը, որը շատ ոլորտներում ազգային գիտակցության հիմնական արժեքն է, Հեմշինցեն ավելացվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից անհետացման վտանգի տակ գտնվող լեզուների ցանկում։ Բոլոր մահմեդական և քրիստոնյա համշենցիների մասին տեղեկատվության և նորությունների հրապարակում և համշենցիների «ձայնը» լինելու ձգտումը. Հետաքննող և լրագրող գրող «Ձայն-Համշենական» ամսաթերթը, որը հիմնադրել է Սերգեյ Վարդանյանը 2004 թվականին և լույս է տեսնում ամենամսյա, առաջինն է և իր կարևոր տեղն ունի Հեմշին համայնքում։ «Հայկական Հեմշին գիտական, տեղեկատվական և մշակութային կենտրոն» կոչվող կազմակերպությունը, որը հիմնադրվել է Սուխում քաղաքում հեմշինցիների կողմից, սկսել է աշխատել տարածաշրջանում ապրող մշակութային ժառանգությունը փրկելու հատուկ նախագծերի վրա։ Սուխումում լույս է տեսնում նաև «Համշեն » հայկական թերթը։ Համշենցիները հայտնի են իրենց հացաբուլկեղենով, թեյով, խելացի կատակներով, հանելուկներով ու պատմած պատմություններով։ Մուսուլման համշենցիների պատմած որոշ անեկդոտներ իրականում հիմնված են հին հայկական պատմությունների վրա: Նրանք պարերն ուղեկցում են Թուլում (պոնտական պարկապզուկ) (արևմտյան խմբի համար), շիմշի կավալ (բուքսուսից պատրաստված ֆլեյտա) (արևելյան խմբի համար) կամ Համշնա-զուռնա (Համշենի զուռնա) իրենց երաժշտությամբ։ Թուրք համշենցիների ավանդական զբաղմունքն է թեյի և եգիպտացորենի աճեցումը, անասնապահությունը և մեղվաբուծությունը։ Մինչդեռ Ռուսաստանի և Վրաստանի հյուսիսային քաղաքացիները հիմնականում հայտնի են որպես ցիտրուսային, եգիպտացորենի, ծխախոտի և թեյագործներ, ինչպես նաև ձկնորսներ:
Համշենցիները հայտնի են իրենց ավանդական հագուստով. Կանայք հիմնականում նախընտրում են իրենց գլուխները փաթաթել «պուշի» կամ ուլունքներով հագեցած երկար կտորի մեջ, մինչդեռ տղամարդիկ հիմնականում նախընտրում են կրել բրդից կամ բամբակից պատրաստված գլխարկներ և ժիլետներ:
Համշենցիների վերաբերյալ պատմական և մշակութային տվյալներին ուշադրություն դարձնելով` կարելի է ասել, որ քրիստոնյա և մուսուլման համշենցիները ունեն նույն պատմական արմատները, նույն ավանդույթները և խսում են նույն լեզվով: Նրանց հիմանական տարբերությունը կրոնական տարբերությունն է: Չնայած կրոնական տարբերություններին՝ պատմական և մշակութային համատեղ հիմքը մշակութային կապերը զարգացնելու արգելք չի հանդիսացել: Այդ իսկ պատճառով այս խմբերը պետք է դասակարգել որպես մուսուլման համշենցի հայեր և քիստոնյա համշենցի հայեր:
Մի քանի ստեղծագործություններ Համշենցի գրողների կողմից:
«Աշուն»-ը 2008 թվականի թուրքական ֆիլմ է։ Ֆիլմ, որում օգտագործվում են թուրքերեն, հեմշին և վրացերեն լեզուները, բանտի և մահվան , ծոմապահության մասին է: Ռեժիսոր Օզջան Ալփերի և Հյուսիսի Կինո-ի պրոդյուսերությամբ զբաղվող «Աշուն» ֆիլմի նկարահանումներն ավարտվել են 6 շաբաթում։ Ֆիլմը, որը նկարահանվել է Հոպայում, Չամլըհեմշինում և Քեմալփաշայում, պատմում է Յուսուֆի վերջին երկու ամիսների մասին՝ հետևելով նրա մանկության և պատանեկության հետքերին, ով երիտասարդ 22 տարեկան համալսարանական ուսանող է : Բանտում ծոմ պահելով և վերագտնելով իր կյանքը և ազատությունը 10 տարի անց։
Մահիր Օզքանը Համշենցի հեղինակ է, ով հետաքրքիր ստեղծագործությունների , տեղեկատվական գրքերի և էսսեների հեղինակ է ։ Նրանք սիրո , տանը և դպրոցում ստացած կրթության , Համշենցիների ընտանեկան պատմությունների և մարդկային հարաբերությունների մասին են։
Հուրիյե Շահին
Հուրիյե Շահինը համշենցի հեղինակ է, ով գրել է հետազոտական և տեղեկատու գրքեր, ստեղծագործել է գրականություն, քաղաքական գեղարվեստական գրականություն կատեգորիաներում: Նրա ստեղծագործություններից են ՝ Ինչպե՞ս է ձուլման քաղաքականությունը ոչնչացնում լեզուներ, Կրակի կարմիր, Համշեցնակ Լիզու Կիդանուտուն (Խեմշինի քերականություն), Կորցրած կյանքեր
Typically on new years eve i stay at home and celebrate with my family, we have dinner at around 10 and then we waltz into the new year with a glass of champagne. This year, since we had just moved to Armenia and the orthodox way of celebration was unfamilir to us, we were astonished when we had unanticipated guests at 2 am and then again at 5 am. I didn’t get any proper sleep, nor any proper gifts. It was still okay, i had fun having to answer the question “which grade are you in?” for the twelfth time regarding the peculiarity of my relatives. Their kids also came, they were infuriating, running around like headless chickens, stealing the cutlery and hiding them. Anyways, it was okay, can’t complain, i have my family with me, I can’t demand more.
Մարիա Հակոբյան 