Վեց ընթացիկ հակամարտություններն այսօր աշխարհում և դրանց ազդեցությունը ։

Դժբախտաբար աշխարհը չի կարողանում խաղաղ ապդել և երբեք չվերջացող հակամարտությունները ավիրում են երկրները անթիվ ձևերով: Եվ դա աշխարհում սովի թիվ մեկ պատճառն է՝ բաժանելով ընտանիքները, համայնքները, ենթակառուցվածքները, սննդի համակարգերը և ամբողջ տարածաշրջանները:

• Ուկրաինա
  Ուկրաինայի պատերազմը վերջին բռնկված հակամարտությունն է, որը պատճառ է դարձել, որ ավելի քան մեկ միլիոն փախստական ​​լքեն երկիրը և ստեղծեն նոր հումանիտար արտակարգ իրավիճակ Եվրոպայում: Երբ կավարտվի, ինչ ազդեցություն կունենա հակամարտող երկրների վրա ՝ դժվար է ասել…
• Աֆղանստան
  Աֆղանները շատ են տուժել՝ տասնյակ տարիների քաղաքացիական պատերազմ, արտաքին միջամտություններ, ապստամբություն, արագ փոփոխվող կլիմա և համատարած քաղաքական և տնտեսական անապահովություն: 1980-ականներին աֆղանները կատաղի ազդեցություն ունեցան տեղական պարտիզանական խմբերի կողմից, որոնք հակադրվում էին կառավարական ուժերին: 1991 թվականին խորհրդային զորքերի դուրսբերումից հետո տեղի ունեցավ դաժան քաղաքացիական պատերազմ, որը հանգեցրեց թալիբների ձևավորմանը և նրանց տիրապետության ընդլայնմանը: Սեպտեմբերի 11-ից հետո արևմտյան կոալիցիան թիրախավորեց Թալիբանին և Ալ-Քաիդային՝ պատերազմ մղելով, որը տևեց ավելի քան 20 տարի: Երբ 2021 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ-ը դուրս բերեց իր զորքերը երկրից, կառավարությունն արագ փլուզվեց, և թալիբները վերականգնեցին իշխանությունը: Այս վերջին ցնցումները աֆղանական ընտանիքների կյանքը կրկին գցեցին իրարանցման և անորոշության մեջ: Տասնամյակների հակամարտությունները, որոնք զուգորդվում են կլիմայի փոփոխության, գենդերային անհավասարության, տնտեսական անկայունության և COVID-19 համաճարակի հետևանքների հետ, խորը սով և տառապանք են առաջացրել աֆղանական համայնքների համար ամբողջ երկրում:
• Եթովպիա
  Եթովպիայում հակամարտությունը եղել է նույնքան բարդ և ձգձգված: Հարևան Էրիթրեայի հետ տասնամյակների մարտերի, ներքին իշխանության պայքարի և Տիգրայի շրջանում մոլեգնող գրեթե երկու տարվա ավերիչ քաղաքացիական պատերազմի միջև եթովպացիները ստիպված են եղել դիմակայել դժվար փորձությունների։ Հակամարտությունները ավերիչ վնաս են հասցրել խաղաղ բնակչությանը: Համայնքները շարունակաբար հայտնվում են մեջտեղում՝ սպանվում, տեղահանվում և սովի մատնվում, քանի որ հակամարտությունը արգելափակում է օգնությունը և խզում հաղորդակցությունը:
• Հարավային Սուդան
  2011 թվականին Հարավային Սուդանի անկախության հռչակումը Սուդանից այն վերածեց աշխարհի նորագույն պետության: Այն նաև սկիզբ դրեց բռնության դարաշրջանին, որը շարունակվում է մինչ օրս: Հարավային Սուդանի քաղաքացիական պատերազմը, որը բազմակողմ հակամարտություն է կառավարության և ընդդիմության ուժերի միջև, համայնքներին կանգնեցրել է բռնության, աղքատության և սովի առջև։Չնայած հրադադարի և խաղաղության պայմանագրերի միջազգայնորեն աջակցվող բազմաթիվ փորձերին, խաղաղ բնակչության նկատմամբ բռնությունը շարունակվում է:
• Սիրիա
  Սիրիայի ժողովուրդը ավելի քան մեկ տասնամյակ է անցել է դժոխային հակամարտությունների միջով և այժմ աշխարհում ավելի շատ սիրիացի փախստական ​​կա, քան որևէ այլ երկրի քաղաքացի: Շարունակվող քաղաքացիական պատերազմին մասնակցում են կառավարությունը, ապստամբ ուժերը, տարբեր ներքին խմբավորումներ, օտար երկրներ և ԴԱԻՇ-ը: Այն սկսվեց որպես «Արաբական գարնան» ավելի լայն բողոքի ցույցերի մի մաս՝ 2011թ.-ին, որոնք ամեն տարի սրվեցին հումանիտար վայրագություններով, ամբողջ երկրի ավերածություններով և միլիոնավոր քաղաքացիական անձանց մահով:
• Եմեն Նույնիսկ 2015 թվականի սկզբին մարտերի սկսվելուց առաջ Եմենը արաբական աշխարհի ամենաաղքատ երկրներից մեկն էր: Այժմ, մոտ մեկ տասնամյակ պատերազմի հետևանքով հազարավոր զոհեր և ավելի քան 4 միլիոն մարդ տեղահանվել են: Երկրում կառավարական կոալիցիայի ուժերի և հութի ապստամբների միջև մարտերը շարունակում են վնասել և տեղահանել եմենցի ընտանիքներին: Հակամարտության ազդեցությունը երկրի ենթակառուցվածքների վրա ավերիչ է եղել, խոշոր ցամաքային երթուղիներն ու օդանավակայանները լրջորեն վնասվել են: Եմենի ափերի շրջափակումը սահմանափակել է նավահանգիստ մուտք գործող մարդասիրական օգնության ծավալը։ 16,2 միլիոն եմենցիներ պարենային անապահովության մեջ են, իսկ կանանց և երեխաների թերսնման մակարդակը մնում է ամենաբարձրն աշխարհում:

Եկեք խոսենք այսօր աշխարհում տեղի ունեցող վեց ամենակործանարար հակամարտությունների և նրանց աղետալի հետևանքների մասին։Մենք նաև կտեսնենք, թե ինչ է անում ՄԱԿ-ի Պարենի համաշխարհային ծրագիրը մոլորակի ամենադժվար վայրերում սովի աճող ալիքի դեմ պայքարելու համար:

Ղարաբաղյան Շարժում

1988-ի փետրվարի 12-ին սկսվեց ղարաբաղյան ազգային ազատագրական շարժումը: Ամեն ինչ մեկնարկեց Հադրութի հանրահավաքից, որի մասնակիցները պահանջեցին Հայաստանի հետ Արցախի վերամիավորումը: Հանրահավաքի կազմակերպիչը Հադրութի երկրագիտական թանգարանի տնօրեն, իսկ ավելի ուշ ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի առաջին նախագահ Արթուր Մկրտչյանն էր, «Կռունկ» կոմիտեի անդամներ Իգոր Մուրադյանը, Գրիգորի Հայրապետյանը, Էմիլ Աբրահամյանն ու այլոք: Հոմիտեն հետագայում վերափոխվեց «Ղարաբաղ» կոմիտեի:
Արցախյան շարժման ընդհատակյա փուլի կազմակերպիչներից մեկի, հետագայում Արցախի Պաշտպանության բանակի առաջին հրամանատար Արկադի Կարապետյանի հիշողություններով, երբ 1988-ին Արցախում սկսվեցին առաջին հանրահավաքները, մոտ 150 անդամ ընդհատակյա գործունեություն էր վարում: Նրանք պատրաստվում էին ապագա հանրահավաքներին, կուսակցական մարմիններին ու պետական իշխանության մարմիններին ուղղված կոչերի ու դիմումների ստորագրահավաքներ էին կազմակերպում, թռուցիկներ բաժանում ու աշխատում մարդկանց հետ: Ստեփանակերտում առաջին հանրահավաքը փետրվարի 18-ին էր: «Կռունկ» կոմիտեն դուրս եկավ ընդհատակից: Դեռ 1987-ին Լեռնային Ղարաբաղում ու Հայաստանում համընդհանուր ստորագրահավաք սկսվեց՝ պահանջում էին Լեռնային Ղարաբաղը վերադարձնել Հայկական ԽՍՀ-ին:
Դեկտեմբերի 1-ին ղարաբաղցի հայերի պատվիրակությունը ստորագրություները, նամակներն ու պահանջները փոխանցեց ՄոսկվայումԽՄԿԿ ԿԿ ընդունարան: Խորհրդային իշխանություններին հասցեագրված խնդրագրի տակ 75-80 հազար ստորագրություն կար: 1988-ի հունվարին գրող Զորի Բալայանի և Իգոր Մուրադյանի ակտիվ աջակցությամբ Մոսկվա մեկնեց ղարաբաղցի հայերի նոր պատվիրակությունը, որը ոչ միայն ղարաբաղցիների նոր դիմումը փոխանցեց, այլև Լեռնային Ղարաբաղի պատմության, ազգագրության, տնտեսության ու մշակույթի վերաբերյալ 84 փաստաթուղթ:
1988-ը Լեռնային Ղարաբաղի պատմության համար եղավշրջադարձային: Արցախի ժողովուրդն բարձրացրեց իր ձայնն ի պաշտպանություն սեփական իրավունքների ու ազատությունների: Պահպանելով բոլոր գործող իրավական նորմերն ու ազատ կամքի արտահայտման բացառապես ժողովրդավարական ձևերը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչությունը Հայաստանի հետ վերամիավորում պահանջեց: Այդ իրադարձությունը շրջադարձային եղավ ոչ միայն արցախցիների համար. փաստորեն, նրանք կանխորոշեցին հայ ժողովրդի հետագա ուղին:
1988-ի փետրվարի 20-ին ԼՂԻՄ Ժողովրդական պատգամավորների խորհրդի արտահերթ նստաշրջանը որոշում կայացրեց՝ դիմելով Ադրբեջանի Գերագույն խորհրդին, նրա կազմից դուրս գալու մասին, և Հայաստանի Գերագույն խորհրդին՝ իր կազմում ընդգրկելու վերաբերյալ, իսկ ԽՍՀՄ-ին՝ այդ խնդրանքը բավարարելու կոչով, և հիմնված էր ԽՍՀՄ նման տիպի վիճահարույց հարցերի լուծման համար նախատեսված բոլոր իրավական նորմերի ու նախադեպերի վրա:
Սակայն ժողովրդավարական կամարտահայտման ու ամեն ինչ քաղաքակիրթ ճանապարհով տանելու յուրաքանչյուր քայլին հաջորդեց հայ բնակչության դեմ ուղղված բռնության ալիքը, հայ ժողովրդի իրավունքների համատարած ոտնահարումը, ժողովրդագրական էքսպանսիան, տնտեսական շրջափակումը և այլն: Սկսվեցին ԼՂԻՄ-ից հարյուրավոր կիլոմետրերի հեռավորության վրա գտնվող Ադրբեջանի քաղաքաների՝ Սումգայիթի, Բաքվի, Կիրովոբադի, Շամխորի հայ բնակչության ջարդերն ու զանգվածային սպանությունները, արդյունքում հարյուրավոր մարդիկ զոհվեցին ու վիրավորվեցին: Ադրբեջանի քաղաքաների և գյուղերի մոտ 450 հազար հայ բակիչ փախստականներ դարձավ:
1991-ի սեպտեմբերի 2-ին ԼՂԻՄ շրջանային խորհրդի և Շահումյանի շրջանի Ժողովրդական պատգամավորների խորհրդի համատեղ նիստում նախկին ԼՂԻՄ և Շահումյանի շրջանի սահմաններում հռչակվեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը, իսկ արդեն դեկտեմբերի 10-ին, ԽՍՀՄ պաշտոնական փլուզումից ընդամենը մի քանի օր առաջ, Լեռնային Ղարաբաղում միջազգային դիտորդների ներկայությամբ հանրաքվե անցկացվեց, որտեղ բնակչության մեծ մասը՝ 99,89 տոկոսը արտահայտվեց Ադրբեջանից լիակատար անկախություն ստանալու օգտին: Դեկտեմբերի 28-ին դրան հաջորդած խորհրդարանական ընտրություններում ընտրվեց ԼՂՀ խորհրդարանը, որը ձևավորեց առաջին կառավարությունը: ԼՂՀ կառավարությունը ձեռնամուխ եղավ իր պարտականությունների կատարման լիակատար շրջափակման և դրան հաջորդած Ադրբեջանի ռազմական ագրեսիայի պայմաններում:
Օգտագործելով իր տարածքում եղած ԽՍՀՄ ԶՈւ 4-րդ բանակի զենքն ու զինամթերքը՝ Ադրբեջանը լայնածավալ պատերազմ սկսեց Լեռնային Ղարաբաղի դեմ: Ինչպես հայտնի է, պատերազմը սկսվեց 1991-ի աշնանը և շարունակվեց փոփոխական հաջողությամբ մինչև 1994-ի մայիս: Եղավ մի ժամանակահատված, երբ ԼՂ տարածքի 60 տոկոսը օկուպացված էր, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտը և մյուս բնակավայրերը ենթարկվում էին չդադարող զանգվածային ավիահարձակումների ու գնդակոծությունների:
1992-ի մայիսի 9-ին ԼՂՀ ինքնապաշտպանության ուժերն ազատագրեցին Շուշին ու Լաչինի շրջանում միջանցք բացեցին՝ կապելով ԼՂՀ-ն Հայաստանին, դրանով իսկ մասնակիորեն ճեղքելով ԼՂՀ բազմամյա շրջափակումը:
1992-ի հունիս-հուլիսին ադրբեջանական բանակի հարձակման արդյունքում հակառակորդին հաջովեց զավթել ամբողջ Շահումյանի շրջանը, Մարտակերտի մեծ մասը, Մարտունու, Ասկերանի ու Հադրութի շրջանների մի մասը:
1992-ի օգոստոսին ԱՄՆ Կոնգրեսը բանաձև ընդունեց՝ դատապարտելով Ադրբեջանի գործողություններն ու արգելելով ԱՄՆ վարչակազմին կառավարական մակարդակով աջակցել այդ պետության տնտեսական զարգացմանը (Ազատության ակտի 907-րդ ուղղում):
Ադրբեջանի ագրեսիան հետ մղելու նպատակով կյանքը ԼՂՀ-ում ամբողջովին ռազմական պահանջներին ենթարկվեց՝ 1992-ի օգոստոսի 14-ին ստեղծվեց ԼՂՀ Պաշտպանության պետական կոմիտեն, որի նախագահը Ռոբերտ Քոչարյանն էր, իսկ ինքնապաշտպանության կոմիտեն ղեկավարում էր Սերժ Սարգսյանը: Ինքնապաշտպանական ուժերի ջոկատները վերակազմավորվեցին և խիստ կարգապահության ու միասնական հրամանատարության հիման վրա կազմավորեցին Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանության բանակը: ՊԲ-ին հաջովեց ազատագրել նախկինում Ադրբեջանի կողմից զավթված ԼՂՀ տարածքի մեծ մասը՝ ռազմական գործողությունների արդյունքում գրավելով նաև Ադրբեջանի մերձակա մի քանի շրջաններ, որոնք կրակակետերի էին վերածված: Հենց այդ անվտանգության գոտու ստեղծումը թույլ տվեց կանխել խաղաղ բնակչությանը սպառնացող անմիջական վտանգը:

Աբխազա-վրացական հակամարտություն

Հակամարտությունը ներառում է էթնիկ հակամարտություն վրացիների և աբխազ ժողովրդի միջև Աբխազիայում, որը փաստացի անկախ, մասամբ ճանաչված հանրապետություն է:
1992 թվականի օգոստոսին Աբխազիայի Գերագույն խորհրդի և Վրաստանի ղեկավարության միջև առկա քաղաքական հակասությունները, կապված Վրաստանի ազգային գվարդիայի ստորաբաժանումների՝ Աբխազիա մտնելու հետ, վերածվեցին զինված բախումների։ Ռազմական գործողությունները ընթանում էին վրացական և աբխազական զինված կազմավորումների, ինչպես նաև կողմերին աջակցելու նպատակով Հյուսիսային Կովկասից ժամանած կամավորների միջև և տևեցին ավելի քան մեկ տարի։ Հակամարտող կողմերը միմյանց մեղադրում էին քաղաքացիական անձանց նկատմամբ մարդու իրավունքների մասսայական խախտումներ կատարելու մեջ։ Համաձայն ՄԱԿ-ի հատուկ հանձնաժողովի՝ 1993 թվականի հոկտեմբերյան իրադարձությունների վերաբերյալ զեկույցի՝ նշված խախտումների պատասխանատվությունը կրում են ինչպես վրացական կառավարական զորքերը, այնպես էլ աբխազական զինված ուժերը, ինչպես նաև ոչ կանոնավոր կազմավորումներն ու քաղաքացիական անձինք, ովքեր համագործակցում էին հակամարտող կողմերի հետ։
Հակամարտությունը հանգեցրեց հսկայական տարածքների ամայացման և բնակչության զանգվածային տեղահանությամբ։ Ռազմական գործողությունների հետևանքով տասնյակ հազարավոր քաղաքացիական անձինք, հիմնականում՝ վրացիներ, դարձան փախստական՝ ստիպված լինելով լքել իրենց բնակավայրերը։
1994 թվականի մայիսի 14-ին վրացական և աբխազական կողմերը Ռուսաստանի Դաշնության մայրաքաղաք Մոսկվայում կնքեցին «Կրակի դադարեցման և կողմերի բաժանման մասին» համաձայնագիր, որը մշակվել էր հակամարտության կարգավորման նպատակով ՄԱԿ-ի հատուկ հանձնակատարի գլխավորությամբ տեղի ունեցած ժնևյան բանակցությունների շրջանակներում։ Համաձայնագրի համաձայն և ԱՊՀ երկրների ղեկավարների որոշմամբ հակամարտության գոտում 1994 թվականի հունիսից տեղակայվեցին «ԱՊՀ խաղաղության հաստատման միասնական ուժեր», որոնք ամբողջությամբ կազմված էին ռուսական զինված ուժերից։ Վերջիններիս պարտականությունների մեջ էր մտնում կրակի դադարեցման ռեժիմի պահպանումը։ Միաժամանակ համաձայնագրի պահպանման և ԱՊՀ ուժերի դիտարկման նպատակով Աբխազիայում տեղակայվել էր ՄԱԿ-ի առաքելությունը, որը տևեց մինչև 2009 թվականի հունիսի 15-ը։

Նախապատմություն
ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Վրաստանում քաղաքական հակամարտությունը թևակոխեց բացահայտ զինված դիմակայության ինչպես Վրաստանի և վերջինիս ինքնավարություններ հանդիսացող Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի միջև, այնպես էլ հենց բուն վրացական տարածքներում։ Վրաստանի ղեկավարությունը որոշել էր վերջնաանապես վերացնել աբխազական և օսեթական ինքնավարությունները։
1991 թվականի ապրիլի 9-ին Հանրապետության Գերագույն խորհրդը նախագահ Զվիադ Գամսախուրդիայի ղեկավարությամբ, առաջնորդվելով 1918 թվականի մայիսի 26-ի համապատասխան փաստաթղթով, հռչակեց Վրաստանի անկախությունը։

Ինչ ավարտ ունեցավ։

2008-ի օգոստոսին Հարավային Օսիայի շուրջ 5-օրյա պատերազմից հետո Ռուսաստանը ճանաչեց Աբխազիան որպես անկախ երկիր: Մոսկվայի և Թբիլիսիի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները խզվեցին:
Աբխազիան կառուցում է իր կյանքը որպես անկախ հանրապետություն։ Այս կարգավիճակը, բացի Ռուսաստանից, ճանաչել են Երրորդ աշխարհի մի շարք երկրներ: Վրաստանը Աբխազիան համարում է իր տարածաշրջանը, որը գրավված է Ռուսաստանի կողմից: Միջազգային հանրության մեծ մասը Աբխազիան համարում է Վրաստանից անջատված շրջան:

Աղբյուր՝

Փետրվար ամսվա փաթեթ

Փետրվարի 21-25
Պատրաստվե՛ք դաս-քննարկման՝
Թեման՝ Պատերազմի միջազգային իրավական կարգավորումը /էջ 240-244/․
Օգտակար հղումներ՝
«Իրտեկ» իրավական տեղեկատվական կենտրոն
«Արլիս» իրավական տեղեկատվական համակարգ
Դասագիրք՝ Հասարակագիտություն-11․
Տիգրան Հայրապետյան․«Հասարակական գիտություններ»
Ժնևի 1949թ․ օգոստոսի 12-ի կոնվենցիային կից Արձանագրություն 1
1949թ․ օգոստոսի 12-ի Ժնևի կոնվենցիան պատերազմի ժամանակ քաղաքացիական բնակչության պաշտպանության մասին
1949թ․ օգոստոսի 12-ի Ժնևի կոնվենցիան ռազմագերիների հետ վարվելակերպի մասին
Հաագայի կոնվենցիա

Առաջադրանք
1․ Ի՞նչ ճյուղերի է բաժանվում Միջազգային մարդասիրական իրավունքը /ՄՄԻ/։

Ավելի ստույգ` «զինված ընդհարումների ժամանակ գործող միջազգային մարդասիրական իրավունք» ասելով` ենթադրվում է միջազգային պայմանագրային կամ ավանդույթային այն նորմերը, որոնք հատուկ նախատեսված են անմիջականորեն միջազգային կամ ոչ միջազգային բնույթի զինված ընդհարումների հատևանքով առաջացող և մարդասիրական առումով մտահոգություն պատճառող խնդիրները կարգավորելու համար:

Մարդասիրական նկատառումներից ելնեով` վերոհիշյալ նորմերը սահմանափակում են ընդհարման մեջ գտնվող կողմերի` իրենց ընտրությամբ պատերազմելու մեթոդներ և միջոցներ կիրառելու ազատությունը և պաշտպանում են ընդհարումից տուժած կամ նման վտանգի ենթակա գտնվող մարդկանց և գույքը:

Միջազգային բնույթի զինված ընդհարումն առնվազն երկու պետությունների զինված ուժերի բախումն է (հարկ է նշել, որ ազգային-ազատագրական պատերազմները նույնպես դիտվում են որպես միջազգային բնույթի զինված ընդհարումներ):

Ոչ միջազգային բնույթի զինված ընդհարումը որևէ պետության տարածքում վերջինիս կանոնավոր զինված ուժերի և կազմակերպված զինված խմբերի, կամ այդպիսի զինված խմբերի բախումն է: Որպեսզի բախումը համարվի ոչ միջազգային բնույթի զինված ընդհարում` այն պետք է հասնի լարվածության որոշակի աստիճանի և շարունակվի որոշակի ժամանակահատվածի ընթացքում:

Ներքին անկարգությունները բնութագրվում են որպես ներքին կարգուկանոնի լուրջ խախտումներ, որոնք պայմանավորված են բռնարարքներով, սակայն զինված ընդհարումներ չեն (օրինակ` զանգվածային անկարգություններ, խմբավորումների միջև իշխանությունների դեմ ուղղված բռնարարքներ):

Ընդհանուր առմամբ՝ Միջազգային մարդասիրական իրավունքը միջազգային հանրային իրավունքի կարևոր ճյուղերից է: Այն բաղկացած է այնպիսի նորմերից, որոնք զինված ընդհարումների ժամանակ պաշտպանում են այն անձանց, ովքեր չեն մասնակցում կամ դադարել են մասնակցելուց ռազմական գործողություններին և սահմանափակում են պատերազմելու մեթոդների և միջոցների կիրառումը:

Փետրվարի 14-18
Պատրաստվե՛ք դաս-քննարկման՝
Թեման՝  Պատերազմը և քաղաքականությունը․Պատերազմը որպես հասարակական երևույթ /էջ 233-239/․
Դասագիրք՝ Հասարակագիտություն-11․
Այլ աղբյուր՝ Տիգրան Հայրապետյան․«Պատերազմ և քաղաքականություն»

Առաջադրանք
-Ընթերցե՛ք Տիգրան Հայրապետյանի «Պատերազմ և քաղաքականություն» հոդվածը, վերլուծությունը ներկայացրե՛ք բլոգում։

Փետրվարի 7-11
Պատրաստվե՛ք դաս-քննարկման՝
Թեման՝  Աշխարհաքաղաքականության ձևավորման պատմությունը /էջ 225-228/
Դասագիրք՝ Հասարակագիտություն-11․

Առաջադրանք
1․ Տնտեսության մեծ կախվածությունն արտաքին շուկայից չի կարող չազդել երկրների արտաքին քաղաքականության վրա։ Հատկապես ո՞ր բնական ռեսուրսների դերն է մեծ արտաքին քաղաքականության ոլորտում։ Մանրամասնե՛ք։

Տնտեսական վիճակի շուտափույթ բարեփոխումը երկրի առջեւ ծառացած կարեւորագույն խնդիրներից մեկն է։ Հայաստանի տնտեսության զարգացումն անհրաժեշտ է գնահատել վիճակագրական այնպիսի արժանահավատ տվյալներով, որոնք իրատեսորեն կներկայացնեն, թե ինչ չափով է հզորացել մեր պետությունը եւ ամրապնդվել նրա անկախությունը, որքանով են բարեկեցիկ դարձել անհատն ու հասարակությունը։

Տնտեսության զարգացման առաջին նախապայմանը պետության հանդեպ մարդկանց եւ բիզնեսի վստահությունն է։ Վստահությունը նախաձեռնություն է, ներդրումներ, վարկեր, մակրոտնտեսական իրական կայունացում։ Դա ներդրողների հետ արդար ու բաց բանակցությունն է, օրենսդրական կայունությունը, կանխատեսելիությունը եւ այս ամբողջով հանդերձ՝ պետության զարգացման գրավականը։

Անհրաժեշտ է պետական ողջ համակարգը դարձնել կանխատեսելի ու պարկեշտ գործընկեր բոլոր ձեռներեցների եւ քաղաքացիների համար։ Երկիրը փոքր է, եւ ժողովրդի զորակցությունը վայելող իշխանությունների վճռական գործողությունները կարող են կարճ ժամանակում հաստատել զարգացման հավասար ու արարիչ պայմաններ՝ հանրային գանձարանին վերադարձնելով ապօրինաբար տարվող միլիարդները։

Պետությունը նաեւ պետք է հանդես գա իբրեւ զարգացման գործընթացների կարեւորագույն եւ կայուն գործընկեր, քանի որ իր տրամադրության տակ ունի անհրաժեշտ պաշարներ եւ լծակներ, որոնք հատկապես զարգացման սկզբնական ժամանակաշրջանում անհասանելի են մասնավոր հատվածի` հատկապես փոքր եւ միջին բիզնեսի համար:

«Ժառանգություն» կուսակցությունը տնտեսության զարգացման եւ ժողովրդի բարեկեցության ապահովման անկյունաքարն է համարում մասնավոր հատվածի տնտեսական ներուժի արդյունավետ օգտագործումը համագործակցության եւ ազատ մրցակցության պայմաններում։

Հայաստանի այդպիսի բնական ռեսուրսներից կարող եմ նշել՝ Ջրային ռեսուրսների խնայողաբար օգտագործումը, քաղցրահամ ջրի նոր ամբարների կառուցումը, Սեւանա լճի՝ որպես ջրային ռեսուրսների խոշորագույն կենտրոնացումը, մակարդակի հետևողական բարձրացումը:

2․ Աշխարհաքաղաքական կարևոր գործոններ են միջազգային հաղորդակցության ուղիները, առաջին հերթին Համաշխարհային օվկիանոսի միջազգային ջրերը միավորող ջրանցքներն ու նեղուցները։ Հատկապես ո՞ր ջրանցքների և ո՞ր նեղուցի աշխարհաքաղաքականության նշանակությունն է ավելի մեծ։ Մանրամասնե՛ք
/բլոգային աշխատանք/․

Կան արհեստական ​​ալիքներ, որոնցով մարդկությունը կերտել է աշխարհը և որոնք աշխարհահռչակ են: Դրանցից մեկը Սուեզի ջրանցքն է:

Սուեզի ջրանցքը միանում է Միջերկրական ծովին, Կարմիր ծովին և սովորաբար դիտվում է որպես Ասիայի և Աֆրիկայի սահման: Պատմությունն այն մասին, թե ինչպես է այն պատկերացվել և կառուցվել: Այն զերծ չէ հակասություններից և քաղաքական բախումներից, բայց մարդկային հնարամտությունը միշտ ավարտվում է հաջողությամբ:

Եգիպտոսում ֆրանսիական արշավանքի ժամանակ, Նապոլենը հետաքրքրված էր հին ջրանցքի մնացորդներով, այնուհետև ֆրանսիացի քարտեզագիրներն ու հնագետները թափառում, ուսումնասիրում էին ամբողջ երկիրը: Կայսր լինելը ավելի շատ հետաքրքրություն ցուցաբերեց ջրանցք կառուցելու հարցում, բայց դարպասների կառուցման աշխատանքներն ավելի թանկացրեցին, և երկար ժամանակ տևեց, ուստի ի վերջո գաղափարը լքվեց:

Իհարկե, գաղափարը շատերի մտքով եկավ և անցավ ժամանակի ընթացքում, մինչև այն իրականացվեց: Ի վերջո, ամեն ինչ լրջացավ, և որոշվեց կառուցվել: Ֆինանսավորվել է Սուեզի ջրանցքի ընկերության կողմից՝ Փարիզում հիմնված մի քանի ընկերությունների միություն: Սկզբում բաժնետոմսերի 52% -ը գտնվում էր Ֆրանսիայի, իսկ 44% -ը ՝ Եգիպտոսի ձեռքում, բայց հետագայում դրանք վաճառվեցին Միացյալ Թագավորությանը:

Հայտնի բանկիրներ Ռոտչիլդների ընտանիքը իր ներդրումն ունեցավ այս հարցում: Միևնույն ժամանակ, Մեծ Բրիտանիան թերահավատորեն և քննադատորեն էր վերաբերվում քվազի ստրուկ բանվորների օգտագործմանը:

Եվ, վերջապես, Սուեզի ջրանցքը բացվեց 1869 թվականի նոյեմբերին՝ Պորտ Սաիդում կայացած արարողությամբ, որը ներառում էր հրավառություն, խնձույք և այլն:

Աղբյուրները՝

Աղբյուր I
Աղբյուր II
Աղբյուր III

Գլոբալ ճգնաժամեր

Նախ սկսենք նրանից, թե ինչ է ճգնաժամը:

Դրանք իրադարձություններ են ինչպիսիք են պատերազմը, տնտեսական անկումը, համաճարակը, ծայրահեղ բնական իրադարձությունները, որոնք ազդում են բոլոր երկրների վրա տնտեսական, սոցիալական, մշակութային, քաղաքական և շատ այլ հարցերում:

Հարյուր միլիոնավոր հայտնվել են խաչվող ճգնաժամերի էպիկենտրոնում, որոնք վնասում են ողջ համաշխարհային սերնդի առողջությունն ու հույսերը: Տասնամյակների առաջընթացը հետընթաց է ապրում, և անապահովությունը, անկարգությունն ու անորոշությունը աճում են արագ տեմպերով։

Այժմ կխոսենք այն հինգ ճգնաժամերի մասին , որոնց բախվում է աշխարհը և չի կարող անտեսել 2022 թվականին։

Սով

Սովի սպառնալիքն այժմ բախվում է 45 միլիոն մարդու աշխարհի 43 երկրներում:

Աֆրիկայի, Լատինական Ամերիկայի, Ասիայի և Մերձավոր Արևելքի սովի թեժ կետերում գտնվող երեխաները չգիտեն, թե որտեղից է գալիս իրենց հաջորդ կերակուրը: Միլիոնավոր մարդիկ ապրում են սովի եզրին և շտապ սննդի կարիք ունեն, եթե ցանկանում են գոյատևել: Մինչև 2030 թվականը քաղցը հաղթահարելու երազանքները լրջորեն կբարդանան պայմանների պատճառով, որոնք ներառում են հակամարտությունները, COVID-19-ը և կլիմայի փոփոխությունը:

Բացի սովի սպառնալիքից, սաստիկ թերսնուցումն ազդում է աշխարհի ավելի քան 45 միլիոն երեխաների վրա, և սովի ճգնաժամը արագորեն աճում է: Երեխաների երկարաժամկետ ֆիզիկական առողջությունը և մտավոր զարգացումը վնասվում է, երբ նրանք չեն ստանում իրենց անհրաժեշտ կենսական սնունդը:

2. Կոնֆլիկտ Այժմ կան ավելի ակտիվ հակամարտություններ, քան երբևէ 1945 թվականից ի վեր: Քաղաքացիական և ներքին հակամարտությունները, ապստամբությունները և քաղաքական քաոսը այնպիսի վայրերում, ինչպիսիք են Եմենը, Հարավային Սուդանը, Եթովպիան, ԴՀ Կոնգոն, Աֆղանստանը, Վենեսուելան և Մյանմարը, հանգեցնում են մարդկանց զանգվածային տեղահանումների: Աշխարհում այժմ ավելի քան 82 միլիոն մարդ ապրում է փախստականների և տեղահանվածների ճամբարներում կամ տնից հեռու՝ լարվածություն առաջացնելով ընդունող համայնքների միջև՝ ստիպելով ընտանիքներին վտանգավոր ճանապարհորդություններ կատարել և բացելով խոցելի, հատկապես կանանց և երեխաներին թրաֆիքինգի և շահագործման համար: Քանի որ աշխարհը պայքարում է թվերի հետ, սննդի չափաբաժինները կրճատվում են, նույնիսկ փախստականների համար, որպեսզի կերակրեն նրանց։
3. Կլիմայի փոփոխություն Ծայրահեղ եղանակը դառնում է սովորական, քանի որ աշխարհը տաքանում է: Շոտլանդիայի Գլազգոյում անցկացված կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ վերջին միջազգային համաժողովը չկարողացավ ապահովել ջերմաստիճանը մինչև 1.5C պահելու պարտավորությունները՝ սպառնալով աշխարհին բեկումնային կետերով և անկանխատեսելի արդյունքներով: Պարբերական երաշտներ Արևելյան և Հարավային Աֆրիկայում և Աֆղանստանում; հեղեղումներ Ասիայում և Լատինական Ամերիկայում; և կատաղի քամին և հրդեհային փոթորիկները, որոնք ազդում են նույնիսկ հարուստ երկրների վրա, ոչնչացնում են տներն ու ապրուստի միջոցները և ստեղծում աղքատության նոր արատավոր շրջաններ: Ծովի մակարդակի բարձրացումը, սեզոնների փոփոխությունը և հիվանդությունների նոր բռնկումների վտանգը ազդում են ինչպես գյուղական, այնպես էլ քաղաքային համայնքների վրա և մեծացնում լարվածությունը, քանի որ ջրի պաշարները նվազում են, սննդամթերքի գները բարձրանում են, և մարդիկ լքում են իրենց տները՝ այլուր անվտանգություն գտնելու համար:
4. Մանկապղծություն Բազմաթիվ տեսակի աղետների պայմաններում աղջիկներն ու տղաները բախվում են հսկայական մարտահրավերների, որոնք խորապես վնասում են նրանց երազանքներն ու ավելի լավ կյանքի հույսերը: Հակամարտությունները, սովը, տեղահանությունն ու աղքատությունը ստիպում են նրանց և նրանց ընտանիքներին սարսափելի որոշումներ կայացնել՝ գոյատևելու համար: Համաճարակի պատճառով մանկական ամուսնությունների թիվը աճել է վերջին 25 տարվա ընթացքում ամենամեծ չափով։ Վորլդ Վիժնի սեփական վերլուծությունը ցույց է տվել, որ քաղցած երեխան 60%-ով ավելի հավանական է ամուսնանալու, քան ոչ քաղցած նրա հասակակիցները: Այնպիսի վայրերում, ինչպիսին Լատինական Ամերիկան ​​է, երեխաները հատկապես խոցելի են թրաֆիքինգի և թմրանյութերի խմբավորումների և սեռական շահագործման նկատմամբ, մինչդեռ ամբողջ աշխարհում 160 միլիոն երեխա այժմ աշխատում է, ինչը առաջին աճն է վերջին երկու տասնամյակի ընթացքում:
5. COVID-19 Omicron տարբերակի տարածումը մերկացրել է ամբողջ աշխարհում պատվաստանյութերի հասանելիության անհավասարությունները: Ամենաաղքատ երկրները ստացել են համաշխարհային մատակարարման միայն չնչին մասը, նույնիսկ այն դեպքում, երբ հարուստ երկրներն իրենց բնակչությանը երրորդ խթանիչ պատվաստանյութ են տալիս: Այս անհավասարությունները ստեղծում են պայմաններ, որոնցում կառաջանան նոր տարբերակներ՝ ցույց տալով, թե ինչու ոչ ոք ապահով չէ, քանի դեռ բոլորը չեն: Ավելի քան հինգ միլիոն մարդ սպանվել է COVID-ից, հիվանդանոցներն ու առողջապահական համակարգերը ծանրաբեռնված են: Արգելափակման միջոցառումները խաթարել են ամենաաղքատների ապրուստը, հատկապես սոցիալական բարեկեցություն չունեցող երկրներում: Հարյուր միլիոնավոր երեխաներ նույնպես տուժել են ամիսներ շարունակ դպրոցից դուրս մնալու պատճառով, նրանց դպրոցական կրթությունը հետ է մղվել բազմաթիվ ամիսներ: Ամբողջ աշխարհում հոգեկան առողջության խնդիրներն աճել են, քանի որ բնակչությունը բախվել է մեկուսացման, աշխատատեղերի կորստի և ընկերների և ընտանիքների մահվան հետ… և ոչ ոք չգիտի, թե երբ կավարտվի համաճարակը: ԱՀԿ-ն և Համաշխարհային բանկը ասում են, որ համաճարակը կես միլիարդ մարդու մղել է ծայրահեղ աղքատության, և ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ն ասում է, որ հավելյալ 100 միլիոն երեխա այժմ ապրում է ծայրահեղ աղքատության մեջ՝ ստեղծելով երեխաների համար վերջին 75 տարվա վատթարագույն ճգնաժամը:

Աղբյուր՝www.wvi.org

Պետական իշխանության բաժանման հիմնախնդիրը

Թեման՝ Պետական իշխանության բաժանման հիմնախնդիրը /էջ 177-180/
Կարող եք օգտվել՝ «Քաղաքագիտություն, ուսումնամեթոդական ձեռնարկ /Է․ Օրդուխանյան, Հ․ Սուքիասյան/

Առաջադրանք
1․ Ո՞րն է իշխանությունների բաժանման սկզբունքի նպատակը։

Իշխանությունների բաժանման սկզբունքի նպատակը  պետության իշխանության ցրումն է առանձին, անկախ քաղաքական ինստիտուտների, որոնք ունեն իրենց իրավունքներն ու պարտականությունները իշխանության որոշակի ճյուղում և ունեն վերահսկման և հավասարակշռության իրենց համակարգը:

2․ Ներկայացրե՛ք ՀՀ Օրենսդիր իշխանությունը։

Օրենսդիր մարմինն ունի գերակայություն, քանի որ այն հաստատում է հասարակության գործունեության իրավական սկզբունքները, որոշում է գործադիր և դատական իշխանությունների իրավական կազմակերպությունը և գործունեության ձևերը: Օրենսդրության գերակայության մեխանիզմում օրենսդիր մարմինների գերիշխող դիրքը պայմանավորված է նրանց ընդունած օրենքների ավելի բարձր իրավաբանական ուժով:  Ընդհանուր առմամբ, Օրենսդիր մարմինը ազատ ընտրությունների միջոցով ձևավորված սահմանադրության և օրենքի գերակայության սկզբունքների հիման վրա է: Օրենսդիր ճյուղը փոփոխություններ է կատարում սահմանադրության մեջ, որոշում է պետության ներքին և արտաքին քաղաքականության հիմքերը, հաստատում է պետական բյուջեն, ընդունում է օրենքներ և վերահսկում դրանց կատարումը:  Օրենսդիր մարմինները գտնվում են ընտրողների վերահսկողության ներքո `ժողովրդական ներկայացուցչության և ազատ ժողովրդավարական ընտրությունների համակարգի միջոցով, և իշխանության այլ մարմինների` գործադիր և դատական համակարգերում: 

3․ Ներկայացրե՛ք ՀՀ Գործադիր իշխանությունը։

Այն զբաղվում է օրենսդիրի կողմից ընդունված իրավական նորմերի ուղղակի իրականացման հետ: Դրա գործունեությունը հիմնված է օրենքի վրա, որն իրականացվում է օրենքի շրջանակներում: Գործադիր իշխանության զսպումը ձեռք է բերվում նրա հաշվետվողականության և պետական իշխանության ներկայացուցչական մարմինների առջև պատասխանատվության միջոցով: Օրենքի գերակայության պայմաններում յուրաքանչյուր քաղաքացի կարող է դատարանում բողոքարկել գործադիր իշխանության ցանկացած անօրինական գործողության դեմ: 

4․ Ներկայացրե՛ք ՀՀ Դատական իշխանությունը։

Դատական իշխանության պարտականություններն են՝  պաշտպանել օրենքը, պետության և հասարակական կյանքի իրավական հիմքերը ցանկացած խախտումներից, ով էլ դրանք կատարի: Օրինական պետության մեջ արդարադատությունն իրականացնում են միայն դատական մարմինները: Ոչ ոք չի կարող ստանձնել դատարանի գործառույթները: Իր իրավապահ մարմինների գործունեության ընթացքում դատարանն առաջնորդվում է միայն օրենքով, անկախ օրենսդիր կամ գործադիր իշխանությունների սուբյեկտիվ ազդեցություններից: Արդարադատության անկախությունն ու օրինականությունը քաղաքացիների, ընդհանրապես, իրավական պետականության իրավունքների և ազատությունների կարևորագույն երաշխիքն են: Մի կողմից, դատարանը չի կարող յուրացնել օրենսդիր կամ գործադիր իշխանության գործառույթները, մյուս կողմից ՝ դրա կարևորագույն խնդիրը կազմակերպությունների և իրավական վերահսկողությունն է այդ իշխանությունների նորմատիվ ակտերի վրա:  Դատական համակարգի գոյությունը պայմանավորված է հասարակության կողմից սոցիալական կարգը պահպանելու շահագրգռվածությամբ, իսկ դրա պետական բնույթը պետության պարտականությունն է պահպանել այդ կարգը: Դատական համակարգը, այդպիսով, գործում է որպես զսպող միջոց, կանխելով օրենսդրական դրույթների խախտումը, և առավելապես սահմանադրական դրույթները ՝ ինչպես պետական իշխանության օրենսդիր, այնպես էլ գործադիր մարմինների կողմից ՝ դրանով իսկ ապահովելով իշխանությունների իրական տարանջատում:

Պետության դերը հասարակության մեջ

Թեման՝ Պետության դերը հասարակության մեջ /դասագիրք, էջ 161-164/
Կարող եք օգտվել՝ «Քաղաքագիտություն, ուսումնամեթոդական ձեռնարկ /Է․ Օրդուխանյան, Հ․ Սուքիասյան/

Առաջադրանք
1․ Ի՞նչ է պետության հասարակական առաքելությունը։ Ինչպե՞ս է ազդում մարդու իրավունքների գերակայությունը պետության հասարակակական առաքելության վրա։

Այն հասարակական, սոցիալական խնդիրները, որոնք լուծում է պետությունը համարվում է իր հասարակական առաքելությունը:

Ահա, թե ինչ խդնիրներ պետք է լուծի պետությունը՝ քաղաքացիական խաղաղություն, անվտանգություն,  հասարակության հարատևում։

Պետության առաքելությունը հասարակության կարգավորումն է, այն որոշում է նրա զարգացման ընդհանուր նպատակները, հետևում այդ գործընթացին և ստանում արդյունք:  Ու ընդհանրապես, պետության գլխավոր և հիմնական նպատակը մարդն է ու նրա իրավունքները, այդ իրավունքների կենսագործումն ու երաշխավորումն է, հասարակական կարգուկանոնի, խաղաղության հաստատումը։ 

2․ Թվարկե՛ք պետության ներքին և արտաքին գործառույթներ /գրավոր-բլոգային աշխատանք/

Ներքին գործառույթներն են՝ 

1․ Տնտեսական գործառույթ
2․ Ֆինանսկական վերահսկողության և հարկման գործառույթ
3․ Սոցիալական գործառույթ
4․ Կրթամշակույթային գործառույթ
5․ Իրավական գործառույթ
6․ Բնապահպանական գործառույթ 

Պետության արտաքին գործառույթներն են՝ այլ պետությունների հետ որոշակի հարաբերությունների հաստատմանը, դրանց զարգացմանը, երկրի պաշտպանությանը։ Բոլոր գործառույթները սերտորեն կապված են միմյանց հետ, լրացնում են իրար։

Քաղաքագիտության ուսումնասիրության առարկան /դաս-քննարկում/

Թեման՝ Քաղաքագիտության ուսումնասիրության առարկան /դաս-քննարկում/
Կարող եք օգտվել՝ «Քաղաքագիտություն, ուսումնամեթոդական ձեռնարկ /Է․ Օրդուխանյան, Հ․ Սուքիասյան/

Առաջադրանք
1․ Ի՞նչ է ուսումնասիրում քաղաքագիտությունը։

 Քաղաքագիտությունը գիտություն  է քաղաքականության վերաբերյալ, ուսումնասիրում է մարդու և հասարակության կապը պետական և ոչ պետական կառույցների, պետության և այլ կառույցների հետ, ուսումնասիրում է նաև պետության վարած քաղաքականությունը և դրա նպատակահարմարությունը առանձին ոլորտներում։ 
2․ Բացատրե՛ք «քաղաքականություն» և «քաղաքագիտություն» տերմինները

Քաղաքականությունն ու քաղաքագիտությունը կապված են այնքանով, որ քաղաքականությունը վարվում է քաղաքագիտության տերմիններով, այսպես կոչված թեորեմներով և օրենքներով: Քաղաքագիտությունը հենց բուն տեսությունն է, տեսական մասը, որը նաև ուսումնասիրում է պրակտիկայի, այսինքն՝ քաղաքականության ողջ գործունեությունը և զարգացումը:

Պետության կառուցակարգը։ Պետաքաղաքական վարչաձևը

Պատրաստվե՛ք ներկայացնելու․
Թեման՝ Պետության կառուցակարգը։ Պետաքաղաքական վարչաձևը /դասագիրք, էջ 165-172/
Կարող եք օգտվել՝ «Քաղաքագիտություն, ուսումնամեթոդական ձեռնարկ /Է․ Օրդուխանյան, Հ․ Սուքիասյան/

Առաջադրանք
1․ Ներկայացրե՛ք պետության կառուցակարգի սկզբունքները։

Դրանք են՝ ժողովրդաիշխանությունը, անհրաժեշտ բաները հասարակությանը հասանելի լինելը, հրապարակային լինելը, օրինականությունը, մարդու իրավունքները վեր դասելը և իշխանությունների բաժանումը:
2․ Ի՞նչ է պետական մարմինը։ Պետական մարմինների ի՞նչ տեսակներ գիտեք։

Պետության քաղաքականությունը ձևավորելու համար պետք են մարդիկ, ովքեր կկարողանան այդ ամենը իրականացնել, այդ ամենով զբաղվել: Պետական մարմինները հենց այդ մարդիկ են, ավելի պաշտոնական՝ հենց այդ կազմակերպություններն են, ովքեր տվյալ ժամանակահատվածում ունենում են այդ իշխանությունը:

Պետական մարմինների տեսակները բաժանվում են երեք մասի՝ ըստ ստորակարգության մեջ գրաված դիրքի, ըստ պետական մարմինների կողմից իրականացվող խնդիրների և ըստ որոշումների ընդունման եղանակի: /կենտրոնական, տեղական/, /գործադիր, օրենսդիր, դատական/, /կոլեգիալ և միանձնյա/: