Doppelgänger

Ընտանեկան իրավունքներ և երեխաների իրավունքները

Ընտանիքի և երեխաների իրավունքները

Երեխայի իրավունքների միջազգային կոնվենցիան բոլոր երեխաներին տալիս է ընտանիք ունենալու իրավունք։ Ընտանիք ունենալու իրավունքը թույլ է տալիս երեխաներին կապվել իրենց պատմության հետ, և այն պաշտպանիչ շրջանակ է առաջարկում նրանց իրավունքների ոտնահարման դեմ: Իրենց ընտանիքներից բաժանված երեխաները դառնում են բռնության, շահագործման, թրաֆիքինգի, խտրականության և այլ տեսակի բռնության զոհեր: Այնուամենայնիվ, երբեմն պատահում է, որ ընտանիքը, որը սկզբունքորեն պետք է պաշտպանի երեխային, իրականում բռնություն է գործադրում:

Ընտանիքի սահմանում

Ընտանիքը ազգակցական կապերով միավորված մարդկանց համայնք է, որը հանդիպում է բոլոր մարդկային հասարակություններում: Այն համալրված է անունով և տունով և իր անդամների միջև ստեղծում է բարոյական և նյութական համերաշխության պարտավորություն (հատկապես ծնողների և երեխաների միջև):

Ավանդական հասարակություններում մեծ ընտանիքները (այժմ կոչվում են կլաններ) ներառում են տասնյակ, նույնիսկ հարյուրավոր տնային տնտեսություններ, որոնք ունեն տարբեր գործառույթներ:

Ժամանակակից հասարակություններում ընտանիքն ավելի ու ավելի է սահմանափակվում մեկ մակարդակի ծնողական կամ դաշինքով` միջուկային ընտանիքով (հայր, մայր, երեխա):

Ծնողների իրավունքներն ու պարտականությունները

Ծնողները առաջինն են, ովքեր իրավունք ունեն գործելու երեխայի անունից և ապահովելու նրանց իրավունքները հարգելու համար: Հայրն ու մայրն օգտագործում են իրենց իրավունքները և կատարում են իրենց պարտականությունները՝ իրենց երեխայի փոխարեն որոշումներ կայացնելով։ Նրանց նպատակներն են պաշտպանել երեխային և ապահովել երեխայի կրթությունը, զարգացումը, անվտանգությունը, առողջությունը և բարոյականությունը:

Երեխայի հսկողություն

Անչափահասի առողջության, անվտանգության և բարոյականության պաշտպանությունը ենթադրում է հսկողության պարտականություն: Ծնողները հսկում են իրենց երեխային՝ վերահսկելով նրա գալն ու գնալը, հարաբերությունները (ընտանիքի անդամների, բայց նաև ընկերների և ծանոթների հետ), նամակագրությունը (տե՛ս CRC, հոդված 16) և, ընդհանուր առմամբ, նրա բոլոր հաղորդակցությունները։ (նամակներ, հեռախոսազանգեր): Այսպիսով, նրանք կարող են արգելել երեխային հարաբերություններ պահպանել որոշ մարդկանց հետ, որոնք, իրենց կարծիքով, չեն բխում նրա լավագույն շահերից:

Երեխայի դպրոցը և կրթությունը

Ծնողները առանցքային դեր են խաղում իրենց երեխայի կրթության մեջ. Այս առաքելությունը չի սահմանափակվում միայն դպրոցական հաստատությունում գրանցմամբ: Այն ներառում է նաև բարոյական, քաղաքացիական, կրոնական և սեռական դաստիարակություն. նպատակն է երեխային տալ հասարակության մեջ ապրելու համար անհրաժեշտ ողջ գիտելիքներն ու ուսուցումը և բավարար ինքնավարություն ձեռք բերել այն օրվա համար, երբ նա դառնա չափահաս:

Երեխայի առողջական հարցերում որոշումներ կայացնելը

Ծնողները որոշում են իրենց երեխային ցուցաբերվող խնամքի, բուժման մասին, որը նա ենթարկվելու է, հիվանդանոց ընդունվելու թույլտվությունները, վիրահատությունների համաձայնությունը… Բացառությամբ արտակարգ դեպքերի, անչափահասի նկատմամբ ոչ մի բժշկական գործողություն չի կարող իրականացվել առանց ծնողների համաձայնության:

Աղբյուր 1

Աղբյուր 2

Աղբյուր 3

Աղբյուր 4

Շաղկապ

Լեզվում կան բառեր, որոնք իրար են շաղկապում բառեր կամ ամբողջ նախադասություններ։ Այդ բառեը միավորվում են շաղկապ խոսքի մասի մեջ։ Համեմատենք հետևյալ նախադասությունները. Գիրքը և տետրը դրված են սեղանին։
Աշակերտը մտավ դասարան և վերցրեց գիրքը։ Նախադասություններից
առաջինում և-ը իրար է շաղկապել նախադասության անդամներ, իսկ երկրորդում՝
նախադասություններ։ Բառեր և նախադասություններ իրար շաղկապող բառերը
կոչվում են շաղկապներ։
Շաղկապները բաժանվում են երկու խմբի՝ համադասական և ստորադասական։ Համադասական շաղկապներն իրար են շաղկապում բառեր կամ համադաս, համազոր նախադասություններ, իսկ ստորադասական շաղկապները՝ ստորադաս նախադասությունը շաղկապում են գերադասին։
Համադասական շաղկապներից են՝և, ու, բայց, իսկ, սակայն, էլ, այլ, նաև,
այլև, կամ, ապա և այլն։
Ստորադասական շաղկապներից են՝ որ, որովհետև, քանզի, մինչև որ, եթե,
թեև, թեկուզ, թեպետ, որպեսզի, քանի որ և այլն։
Ըստ կիրառության՝ շաղկապները լինում են մենադիր, կրկնադիր և զուգադիր։

Մենադիր են միայնակ գործածվող շաղկապները:
Մութն ընկավ, և բոլորը ցրվեցին։
Կրկնադիր են կրկնվող շաղկապները:
Նա և՛ սովորում էր, և՛ աշխատում։
Զուգադիր են որոշակի զույգերով գործածվող շաղկապները:
Եթե թույլ տան, ապա կգամ։ Թեև դժվար էր, սակայն կատարեցինք։ Ոչ միայն եկավ, այլև
բոլորին օգնեց։ Ոչ թե դժգոհեք, այլ փորձեք որևէ ձևով օգնել։

Կրկնադիր շաղկապների վրա շեշտ է դրվում, և նրանց կապակցած միավորները տրոհվում են ստորակետերով։ Շաղկապները նախադասության անդամ չեն համարվում։

Գործնական աշխատանք
1.Գտնե՛լ շաղկապները և խմբավորե՛լ (համադասական և
ստորադասական)։
Եթե, իսկույն, այնտեղ, բայց, և, մյուս, բոլոր, թեև, սակայն, որովհետև,
ինչպես, այս, որպեսզի, պատճառով, դեպի, քանզի, նաև, բացի, քանի որ։

համադասական շաղկապ- և, ու, բայց, սակայն, այս, նաև,այնտեղ, մյուս, բոլոր, բացի
այլև

Ստորադասական շաղկապ- որովհետև, քանզի, եթե,իսկ
թեև, որպեսզի, քանի որ, սակայն,որովհետեվ , ինչպես, պատճառով

 2. Կազմե՛լ նախադասություններ՝ գործածելով եթե,
որպեսզի, որովհետև, սակայն, իսկ, և շաղկապները։

Ղարաբաղյան Շարժում

1988-ի փետրվարի 12-ին սկսվեց ղարաբաղյան ազգային ազատագրական շարժումը: Ամեն ինչ մեկնարկեց Հադրութի հանրահավաքից, որի մասնակիցները պահանջեցին Հայաստանի հետ Արցախի վերամիավորումը: Հանրահավաքի կազմակերպիչը Հադրութի երկրագիտական թանգարանի տնօրեն, իսկ ավելի ուշ ԼՂՀ Գերագույն խորհրդի առաջին նախագահ Արթուր Մկրտչյանն էր, «Կռունկ» կոմիտեի անդամներ Իգոր Մուրադյանը, Գրիգորի Հայրապետյանը, Էմիլ Աբրահամյանն ու այլոք: Հոմիտեն հետագայում վերափոխվեց «Ղարաբաղ» կոմիտեի:
Արցախյան շարժման ընդհատակյա փուլի կազմակերպիչներից մեկի, հետագայում Արցախի Պաշտպանության բանակի առաջին հրամանատար Արկադի Կարապետյանի հիշողություններով, երբ 1988-ին Արցախում սկսվեցին առաջին հանրահավաքները, մոտ 150 անդամ ընդհատակյա գործունեություն էր վարում: Նրանք պատրաստվում էին ապագա հանրահավաքներին, կուսակցական մարմիններին ու պետական իշխանության մարմիններին ուղղված կոչերի ու դիմումների ստորագրահավաքներ էին կազմակերպում, թռուցիկներ բաժանում ու աշխատում մարդկանց հետ: Ստեփանակերտում առաջին հանրահավաքը փետրվարի 18-ին էր: «Կռունկ» կոմիտեն դուրս եկավ ընդհատակից: Դեռ 1987-ին Լեռնային Ղարաբաղում ու Հայաստանում համընդհանուր ստորագրահավաք սկսվեց՝ պահանջում էին Լեռնային Ղարաբաղը վերադարձնել Հայկական ԽՍՀ-ին:
Դեկտեմբերի 1-ին ղարաբաղցի հայերի պատվիրակությունը ստորագրություները, նամակներն ու պահանջները փոխանցեց ՄոսկվայումԽՄԿԿ ԿԿ ընդունարան: Խորհրդային իշխանություններին հասցեագրված խնդրագրի տակ 75-80 հազար ստորագրություն կար: 1988-ի հունվարին գրող Զորի Բալայանի և Իգոր Մուրադյանի ակտիվ աջակցությամբ Մոսկվա մեկնեց ղարաբաղցի հայերի նոր պատվիրակությունը, որը ոչ միայն ղարաբաղցիների նոր դիմումը փոխանցեց, այլև Լեռնային Ղարաբաղի պատմության, ազգագրության, տնտեսության ու մշակույթի վերաբերյալ 84 փաստաթուղթ:
1988-ը Լեռնային Ղարաբաղի պատմության համար եղավշրջադարձային: Արցախի ժողովուրդն բարձրացրեց իր ձայնն ի պաշտպանություն սեփական իրավունքների ու ազատությունների: Պահպանելով բոլոր գործող իրավական նորմերն ու ազատ կամքի արտահայտման բացառապես ժողովրդավարական ձևերը՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչությունը Հայաստանի հետ վերամիավորում պահանջեց: Այդ իրադարձությունը շրջադարձային եղավ ոչ միայն արցախցիների համար. փաստորեն, նրանք կանխորոշեցին հայ ժողովրդի հետագա ուղին:
1988-ի փետրվարի 20-ին ԼՂԻՄ Ժողովրդական պատգամավորների խորհրդի արտահերթ նստաշրջանը որոշում կայացրեց՝ դիմելով Ադրբեջանի Գերագույն խորհրդին, նրա կազմից դուրս գալու մասին, և Հայաստանի Գերագույն խորհրդին՝ իր կազմում ընդգրկելու վերաբերյալ, իսկ ԽՍՀՄ-ին՝ այդ խնդրանքը բավարարելու կոչով, և հիմնված էր ԽՍՀՄ նման տիպի վիճահարույց հարցերի լուծման համար նախատեսված բոլոր իրավական նորմերի ու նախադեպերի վրա:
Սակայն ժողովրդավարական կամարտահայտման ու ամեն ինչ քաղաքակիրթ ճանապարհով տանելու յուրաքանչյուր քայլին հաջորդեց հայ բնակչության դեմ ուղղված բռնության ալիքը, հայ ժողովրդի իրավունքների համատարած ոտնահարումը, ժողովրդագրական էքսպանսիան, տնտեսական շրջափակումը և այլն: Սկսվեցին ԼՂԻՄ-ից հարյուրավոր կիլոմետրերի հեռավորության վրա գտնվող Ադրբեջանի քաղաքաների՝ Սումգայիթի, Բաքվի, Կիրովոբադի, Շամխորի հայ բնակչության ջարդերն ու զանգվածային սպանությունները, արդյունքում հարյուրավոր մարդիկ զոհվեցին ու վիրավորվեցին: Ադրբեջանի քաղաքաների և գյուղերի մոտ 450 հազար հայ բակիչ փախստականներ դարձավ:
1991-ի սեպտեմբերի 2-ին ԼՂԻՄ շրջանային խորհրդի և Շահումյանի շրջանի Ժողովրդական պատգամավորների խորհրդի համատեղ նիստում նախկին ԼՂԻՄ և Շահումյանի շրջանի սահմաններում հռչակվեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը, իսկ արդեն դեկտեմբերի 10-ին, ԽՍՀՄ պաշտոնական փլուզումից ընդամենը մի քանի օր առաջ, Լեռնային Ղարաբաղում միջազգային դիտորդների ներկայությամբ հանրաքվե անցկացվեց, որտեղ բնակչության մեծ մասը՝ 99,89 տոկոսը արտահայտվեց Ադրբեջանից լիակատար անկախություն ստանալու օգտին: Դեկտեմբերի 28-ին դրան հաջորդած խորհրդարանական ընտրություններում ընտրվեց ԼՂՀ խորհրդարանը, որը ձևավորեց առաջին կառավարությունը: ԼՂՀ կառավարությունը ձեռնամուխ եղավ իր պարտականությունների կատարման լիակատար շրջափակման և դրան հաջորդած Ադրբեջանի ռազմական ագրեսիայի պայմաններում:
Օգտագործելով իր տարածքում եղած ԽՍՀՄ ԶՈւ 4-րդ բանակի զենքն ու զինամթերքը՝ Ադրբեջանը լայնածավալ պատերազմ սկսեց Լեռնային Ղարաբաղի դեմ: Ինչպես հայտնի է, պատերազմը սկսվեց 1991-ի աշնանը և շարունակվեց փոփոխական հաջողությամբ մինչև 1994-ի մայիս: Եղավ մի ժամանակահատված, երբ ԼՂ տարածքի 60 տոկոսը օկուպացված էր, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտը և մյուս բնակավայրերը ենթարկվում էին չդադարող զանգվածային ավիահարձակումների ու գնդակոծությունների:
1992-ի մայիսի 9-ին ԼՂՀ ինքնապաշտպանության ուժերն ազատագրեցին Շուշին ու Լաչինի շրջանում միջանցք բացեցին՝ կապելով ԼՂՀ-ն Հայաստանին, դրանով իսկ մասնակիորեն ճեղքելով ԼՂՀ բազմամյա շրջափակումը:
1992-ի հունիս-հուլիսին ադրբեջանական բանակի հարձակման արդյունքում հակառակորդին հաջովեց զավթել ամբողջ Շահումյանի շրջանը, Մարտակերտի մեծ մասը, Մարտունու, Ասկերանի ու Հադրութի շրջանների մի մասը:
1992-ի օգոստոսին ԱՄՆ Կոնգրեսը բանաձև ընդունեց՝ դատապարտելով Ադրբեջանի գործողություններն ու արգելելով ԱՄՆ վարչակազմին կառավարական մակարդակով աջակցել այդ պետության տնտեսական զարգացմանը (Ազատության ակտի 907-րդ ուղղում):
Ադրբեջանի ագրեսիան հետ մղելու նպատակով կյանքը ԼՂՀ-ում ամբողջովին ռազմական պահանջներին ենթարկվեց՝ 1992-ի օգոստոսի 14-ին ստեղծվեց ԼՂՀ Պաշտպանության պետական կոմիտեն, որի նախագահը Ռոբերտ Քոչարյանն էր, իսկ ինքնապաշտպանության կոմիտեն ղեկավարում էր Սերժ Սարգսյանը: Ինքնապաշտպանական ուժերի ջոկատները վերակազմավորվեցին և խիստ կարգապահության ու միասնական հրամանատարության հիման վրա կազմավորեցին Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանության բանակը: ՊԲ-ին հաջովեց ազատագրել նախկինում Ադրբեջանի կողմից զավթված ԼՂՀ տարածքի մեծ մասը՝ ռազմական գործողությունների արդյունքում գրավելով նաև Ադրբեջանի մերձակա մի քանի շրջաններ, որոնք կրակակետերի էին վերածված: Հենց այդ անվտանգության գոտու ստեղծումը թույլ տվեց կանխել խաղաղ բնակչությանը սպառնացող անմիջական վտանգը:

Новости

Новости в Армения

ЕРЕВАН, 13 апреля. Новости-Армения. Армения ведет переговоры о возвращении группы армянских заложников из Азербайджана. Об этом заявил министр иностранных дел Армении Арарат Мирзоян, отвечая на вопросы депутатов в парламенте.

Министр отметил, что вопрос армянских военнопленных был обсужден, в том числе, на встрече лидеров Армении и Азербайджана Никола Пашиняна и Ильхама Алиева в Брюсселе, и есть представление, что очередная группа армянских заложников должна быть освобождена.

“Мы сейчас продолжаем переговоры”, – сообщил он.

Мирзоян отметил, что Азербайджан до сих пор не выполнил свои обязательства, принятые в рамках трехстороннего заявления от 9 ноября 2020 года: освободить всех военнопленных, заложников и других удерживаемых лиц. Глава МИД сообщил, что сегодня Азербайджан пытается связать проблему возвращения военнопленных с темой поиска пропавших без вести в первой карабахской войне.

“Эти вопросы никак не связаны друг с другом. Мы в качестве жеста доброй воли сделали и продолжаем осуществлять наши гуманитарные шаги и ожидаем, что таким же должно быть и поведение Азербайджана”, – сказал он.

Согласно последним данным по положению на 13 апреля 2022 года, в 44-дневной войне осенью 2020 года, в Арцахе погибли 3825 человек, не известно местонахождение 187 военнослужащих и 21 гражданского лица, из азербайджанского плена возвращены 150 человек.

Новости в мире

13 человек пострадали в результате стрельбы на станции метро в Нью-Йорке
2022-04-13 00:29:10 12 апреля. По меньшей мере 13 человек пострадали сегодня в результате стрельбы на станции метро в районе Бруклин в Нью-Йорке, на месте происшествия обнаружено несколько неразорвавшихся взрывных устройств. Об этом сообщили местные власти.

“Несколько человек получили огнестрельные ранения на станции метро “36-я улица”/ в Бруклине, взрывных устройств, способных детонировать, нет”, заявил в “Твиттере” Департамент полиции Нью-Йорка. Правоохранители призвали граждан избегать района 36-й улицы и 4-го авеню в Бруклине.

Президент США Джозеф Байден был проинформирован о последних событиях, связанных со стрельбой в метро Нью-Йорка, сообщает Белый дом.

Новости в мире

Захарова подтвердила продолжение переговоров России и Украины

Официальный представитель МИД России Мария Захарова сообщила, что переговоры России и Украины продолжаются в онлайн-формате. Она также обвинила Киев в затягивании переговорного процесса и заявила, что Украина должна «честно сказать своим гражданам, что они не собираются идти путем переговоров».

По словам госпожи Захаровой, на повестке переговоров вопросы о нейтральном, внеблоковом и безъядерном статусе, восстановление статуса русского языка, признание независимости ДНР и ЛНР и территориальной принадлежности Крыма.

Мария Захарова также обвинила Украину в «затягивании переговоров» и назвала их действия «наступательной дипломатией». «Каждый раз, в ходе каждых переговоров мы видели, как украинская сторона просто выкидывает коленца, придумывает несуществующее, отвергает реальное»,— сказала она (цитата по «Интерфаксу»).

В последний раз очные переговоры России и Украины прошли в конце марта в Стамбуле. В качестве жеста доброй воли Россия решила отвести войска с Киевского и Черниговского направлений. После этого, по заверению российских властей, Киев изменил свою позицию и отказался не распространять гарантии своей безопасности на Крым и Донбасс. 12 апреля президент России Владимир Путин сказал, что после Бучи переговоры зашли в тупик.

Մակբայ

Գործնական աշխատանք

1. Յուրաքանչյուր շարքում գտնե՛լ մակբայը։
1. արագորեն, դեպի, փայտե, անշուշտ
2. ապա, մասին, լիովին, անշուշտ
3. եթե, որտեղ, ամենուր, այստեղ
4. մյուս, բոլոր, ուր, հապճեպ
5. ոչինչ, գրեթե, ինչ-որ, այսպես
6. եtրբ, բայց, նախօրոք, յուրաքանչյուր
7. միաձայն, ձայնավոր, հնչյուն, շառաչ
8. ինչ-ինչ, փոքր-ինչ, ինչ, որտեղ
9. սա, բոլոր, մասամբ, յուրաքանչյուր
10. ողջ, ամբողջ, ամբողջովին, ոչ մի

2. Կազմե՛լ նախադասություններ՝ գործածելով տրված մակբայները։

Հերոսաբար, մասամբ, փոքր-ինչ, ամենուրեք, լիովին։

Նա հերոսաբար զոհվեց հայրենիքի համար։

Ես մասամբ կատարել էի աշխատանքը։

Խնջույքին նա իրեն փոքր-ինչ վատ էր զգում։

Նրա ներկայությունը կարծես ամենուրեք զգայի։

Դասախոսի տեսակետի հետ լիովին համաձայն էի։

Բայի ժամանակը, դեմքը և թիվը

Բայի ժամանակը ցույց է տալիս գործողության կատարման ժամանակը խոսելու պահի համեմատությամբ, այսինքն՝ երբ է կատարվում գործողությունը՝ խոսելու պահի՞ն, դրանից առա՞ջ, թե՞ դրանից հետո։ Դրա հիման վրա
առանձնացվում է երեք հիմնական ժամանակ՝ ներկա ,անցյալ ,
ապառնի։ Օրինակ՝ գրում եմ (ներկա), գրեցի, գրել էի, գրում էի (անցյալ), կգրեմ, պիտի գրեմ (ապառնի)։ Ըստ արտահայտման ընդհանուր ձևի՝ բայի ժամանակները լինում են պարզ և բաղադրյալ։
Պարզ են բայահիմքով և վերջավորությամբ արտահայտված ժամանակաձևերը
(գրեցի, գրեմ, կարդա և այլն)։
Բաղադրյալ են կախյալ դերբայներով և օժանդակ բայով կազմված ժամանակաձևերը (կարդալու եմ, գրում եմ, կարդացել էի և այլն)։
Բայն ունի երեք դեմք։ Առաջին դեմքով բայերն արտահայտում են խոսողի կատարած գործողությունը (օրինակ՝ գրում եմ, գրեցի), երկրորդ դեմքի բայերը՝ խոսակցի կատարած գործողությունը (օրինակ՝ գրում ես, գրեցիր), երրորդ դեմքի բայերը՝ մեկ այլ անձի կամ առարկայի կատարած գործողությունը (օրինակ՝ գրում է, կոտրվեց)։ Դեմքի կարգն արտահայտվում է օժանդակ բայի կամ վերջավորությունների միջոցով։
Բայն ունի երկու թիվ՝ եզակի և հոգնակի։ Եզակի թվով բայաձևերն արտահայտում են այնպիսի գործողություն, որը կատարում է մեկ անձ կամ առարկա, օրինակ՝ Ես գրում եմ։ Ես գնացի։ Գնդակը գլորվեց։ Հոգնակի թվով բայաձևերն արտահայտում են այնպիսի գործողություն, որը կատարում են մեկից ավելի անձեր կամ
առարկաներ, օրինակ՝ Մենք գրում ենք։ Մենք գնացինք։ Գնդակները գլորվեցին։
Թվի կարգը ևս արտահայտվում է օժանդակ բայով կամ վերջավորություններով։

Գործնական աշխատանք

1. Արտագրե՛լ նախադասությունները՝ փակագծերում տրված
բայերը անհրաժեշտ քերականական ձևերով գրելով համապատասխան տեղերում։

1. Մայր մտնող արևի ճառագայթները ոսկևորեցին ամեն ինչ, և մի կախարդող
   տեսարան ստեղծվեց, որով հիացան հյուրանոցի պատշգամբները ելած զբոսաշրջիկները։
   (հիանալ, ոսկևորել, ստեղծել)

2. Արդեն բացվեց պարտեզի ծաղիկները, և հեռվից նայելիս թվաց, թե մի նախշուն
գորգ ծածկել էր պատշգամբի առջև փռված այդ հողակտորը։ (թվալ, ծածկել, բացել)

3. Ցանկապատի հետևում երևաց մի տուն. նրա բակում արևածաղիկներ էին աճել,
որոնք, իրենց գեղեցիկ գլուխները բարձր պահած, կարծես ժպտում էին անցորդներին։
(ժպտալ, երևալ, աճել)

4. Մենք մեքենայի միջից անշարժ նայեցինք ճամփեզրի մոտակա սյունին նստած
արագիլին, մինչև որ նա տեղից պոկեց և թևերը ծանր- ծանր թափահարելով ՝ թռչեց դեպի
մոտակա ճահիճները։ (թռչել, պոկել, նայել)

5. Առաջարկը միաձայն ընդունվեց, և հաջորդ օրվանից բոլորը սկսեցին աշխատանքի գալ
մեկ ժամ շուտ, որպեսզի կարողանան ժամանակին ավարտել պատվերի կատարումը։
(սկսել, ընդունել, կարողանալ)

6. Ընթացող գնացքի լուսամուտից երևում էր մոտակա բնակավայրերի լույսերը,
որոնք մի պահ առկայծեցին թանձրացող խավարում, ապա անհետացան։
(երևալ, անհետանալ, առկայծել)

7. Հանգստյան տան բակում մարդիկ զբոսնում էին, երեխաները, ճոճանակների վրա
նստած, օրորվում էին, իսկ մեղմ քամին բերում էր մոտակա սարերի զովությունը։
(օրորել, զբոսնել, բերել)

8. Վարպետը վերցրեց հաստոցը, անջատեց նոր պատրաստած դետալը և համեմատեց գծագրի հետ ՝ երբեմն ինչ- որ չափումներ անելով։ (վերցնել, անջատել, համեմատել)

9. Դաշնակահարի մատները սահեց ստեղների վրայով, և դահլիճը ալեկոծվեց
հոգեպարար մի երաժշտությամբ, որն ողողեց ունկնդիրների հոգիները։
(ալեկոծել, ողողել, սահել)

10. Ճամփեզրի խոտերի միջից հանկարծ մի աղվես հայտնվեց, որն անցավ ճանապարհի
մյուս կողմն ու անհետացավ թփուտներում։ (անցնել, անհետանալ, հայտնվել)

2. Դո՛ւրս գրել դիմավոր բայերը և որոշե՛լ եղանակը,
ժամանակաձևը, թիվը, դեմքը, սեռը, կազմությունը և խոնարհումը։
Լուսամփոփը հանկարծ շողաց,
Եվ ես հանկարծ քեզ հիշեցի,
Ծառը խշշաց, ճյուղը դողաց,
Եվ ես հանկարծ քեզ հիշեցի,
Առուն փախավ խոխոջալով,
Եվ ես հանկարծ քեզ հիշեցի,
Ծածկվեց լուսնյակն ամպի շալով,
Եվ ես հանկարծ քեզ հիշեցի։
Դու ինչո՞ւ ես լցվել այդպես
Աշխարհով մեկ,
Դու ինչո՞ւ ես այդպես անհուն
Ու անեզերք։

Բայի սեռը

Սեռի կարգը բայի միջոցով ցույց է տալիս քերականական ենթակայի և
խնդրի հարաբերությունը։ Ըստ քերականական ենթակայի և խնդրի առնչության՝
ամեն մի գործողություն կատարվում է երեք հարաբերությամբ. ենթական անմիջականորեն ազդում է որևէ առարկայի վրա, ենթական ինքն է կրում գործողությունն իր վրա, ենթական ո՛չ ազդում է այլ առարկայի վրա, ո՛չ էլ ինքն է կրում մեկ
այլ առարկայի գործողությունը։ Օրինակ՝ Անձրևը թրջեց հողը նախադասության մեջ
հողը այն առարկան է (խնդիրը), որն իր վրա է կրում անձրևը ենթակայի գործողությունը։ Հողը թրջվեց անձրևից նախադասության մեջ հողը ենթական իր վրա է կրում
անձրևի (խնդրի) գործողությունը։ Իսկ Երեխան քայլում է բակում նախադասության
մեջ ո՛չ երեխան ենթական է իր վրա կրում գործողությունը, ո՛չ էլ ինքն է անմիջականորեն, ուղղակիորեն ազդում մեկ այլ առարկայի (խնդրի) վրա։ Ըստ այդմ՝ առանձնացվում է բայի երեք սեռ՝ ներգործական, կրավորական և չեզոք։
Ներգործական սեռի բայերն արտահայտում են այնպիսի գործողություն, որով
ենթական ուղղակիորեն ազդում է որևէ առարկայի վրա. այս բայերը պահանջում
են ուղիղ խնդիր լրացում (որն արտահայտում է կրող առարկան), օրինակ՝
Այգեպանը ջրեց այգին։ Երեխան տուն նկարեց։
Կրավորական սեռի բայերն արտահայտում են այնպիսի գործողություն, որը
մեկ այլ առարկայից անցնում է ենթակային. Այս բայերը պահանջում են ներգործող խնդիր լրացում (որն արտահայտում է, թե ում կողմից կամ ինչից է գործողությունն անցնում ենթակային), օրինակ՝ Կամուրջը քանդվեց հեղեղից։ Աշակերտը գնահատվեց ուսուցչի կողմից։ ։
Չեզոք սեռի բայերը ցույց են տալիս այնպիսի գործողություն, որով ո՛չ ենթական է ազդում մեկ այլ առարկայի վրա, ո՛չ էլ ինքն է կրում մեկ այլ առարկայից։
Այսինքն՝ այս բայերը ուղիղ կամ ներգործող խնդիր լրացում չեն ստանում,
օրինակ՝ Նա զբոսնում էր պուրակում։ Ես հիացա նկարով։
Կրավորական բայերը կազմվում են ներգործականներից -վ- ածանցով, ինչպես՝
գրել-գրվել, կառուցել-կառուցվել, ուսումնասիրել-ուսումնասիրվել։ Այսինքն՝ ներգործական բայերի կազմում չկա –վ- ածանցը, իսկ կրավորականների կազմում նրա առկայությունը պարտադիր է։ Չեզոք սեռի բայերի մեջ –վ- ածանցը կարող է լինել կամ
չլինել, այսինքն՝ չեզոք բայերը ձևով նման են կա՛մ ներգործականներին, կա՛մ կրավորականներին։ Չեզոք սեռի հետևյալ բայերը –վ- ածանցը չունեն՝ զբոսնել, բնակվել,
ուրախանալ, բարկանալ, տխրել, հիանալ, երազել և այլն։

Գործնական աշխատանք

1. Յուրաքանչյուր շարքում գտնե՛լ այն բայը, որը կրավորական ածանց չունի։
1. կոտրվել, գրվել, ծարավել, հաղորդվել
2. սոսնձվել, սեղմվել, ներկվել, գրավել
3. խորովել, վաճառվել, գնահատվել, կրճատվել
4. շարվել, տպագրվել, բղավել, մթերվել
5. գլորվել, գովել, ձևավորվել, միավորվել

2։ Յուրաքանչյուր շարքում գտնե՛լ նշված սեռի բայը։
1. ներգործական – նիրհել, ցատկել, նկարել, ձգտել
2. ներգործական – խարխափել, բաշխել, զբոսնել, հիանալ
3. ներգործական – սայթաքել, մրսել, շտապել, ստուգել
4. չեզոք – զարդարել, նախորդել, շաղախել, ձուլել
5. չեզոք – ընդգծել, փոփոխել, կուտակել, փայլել
6. չեզոք – ուղղել, թողարկել, ցատկել, հղկել
6. կրավորական – գրավել, սղոցվել, բղավել, խռովել
7. կրավորական – վրդովել, նզովել, հոլովել, վաճառվել
8. կրավորական – կռավել, բովել, ճշգրտվել, թոթովել

Բայ

Բայ խոսքի մասի մեջ միավորվում են այն բառերը, որոնք արտահայտում են
գործողություն, օրինակ՝ գրել, վազել, կառուցեցին, կարդում եմ, խաղաց և այլն։
Գործողության, ընթացքի գաղափարը բայերն արտահայտում են իրենց բնորոշ
քերականական կարգերով։ Դրանք են սեռի, եղանակի, դեմքի, թվի, ժամանակի
կարգերը։ Սակայն ոչ բոլոր բայաձևերն ունեն այս բոլոր կարգերը։ Ըստ այս կարգերի դրսևորման՝ բայը խոսքում գործածվում է երկու ձևով՝ դիմավոր և անդեմ։
Անդեմ ձևերն ունեն սեռի կարգ, իսկ դիմավոր ձևերը՝ նաև մյուս կարգերը,
օրինակ՝ գրել, գրած բայերն անդեմ են, որովհետև պարզ չէ նրանց դեմքը,
այսինքն՝ գործողության և կատարողի հարաբերությունը, իսկ գրում եմ, կգրես
բայերը դիմավոր են, քանի որ հասկանալի է, որ գրում եմ ես, կգրես դու։
Բայի անդեմ ձևերը կոչվում են դերբայներ։ Ժամանակակից հայերենում կա
ութ դերբայ։

Անորոշ դերբայը կազմվում է -ել կամ -ալ վերջավորություններով։ Ըստ դրա՝ բայերը լինում են -ե խոնարհման (կամ լծորդության) և -ա խոնարհման։
Անորոշ, ենթակայական, համակատար, հարակատար դերբայները կարող են
բառակապակցության և նախադասության մեջ հանդես գալ որպես առանձին անդամ, օրինակ՝ վազող երեխա, նկարող մարդ, փորագրված նախշ, կարդալ գիրքը։ Այս դերբայները կոչվում են անկախ։
Անկատար, վաղակատար, ապակատար, ժխտական դերբայները գործածվում են միայն օժանդակ բայերի հետ՝ կազմելով եղանակային ժամանակաձևեր և
նախադասության մեջ գործածվելով միայն որպես ստորոգյալներ, օրինակ՝ գրում
եմ, կարդացել եմ, կարդալու եմ, չեմ կարդա։ Այս դերբայները կոչվում են կախյալ կամ ձևաբայեր: 

Գործնական աշխատանք

1. Դո՛ւրս գրել անկախ դերբայները (նաև հոլովված ձևերը),
որոշե՛լ խոնարհումը (ե, ա) և կազմությունը (պարզ, ածանցավոր)։
1. Գիլլիի եղեգնուտներում շրջելիս երեսնական թվականներին ես էլ եմ հանդիպել հավալուսնի բների։ Լողալով շարժվող մի կղզյակի վրա եղեգների և ջրային
բույսերի անճոռնի կույտեր կային, որոնց վրա ես տեսա այդ թռչուններին՝ անշարժ
նստած, ահագին կտուցները հնարավորին չափ ներս քաշած և ծայրերը հենած
բլրակի պռնկին։ Չկարողացա մոտենալ, ուստի և թխսկանները իրենց բները թողնելու փորձ չարին։
2. Հավալուսնը ջրի մեջ սուզվելու սովորություն չունի, ուստի որսին դեպի ափ
քշելիս ձկների մի մասը հատակով ետ է փախչում դեպի ջրի խորքը։ Այդ բանը
բնազդով «գիտեն» հավալուսնները, ուստի հաճախ իրենց որսորդությանը ընկերացնում են ձկնկուլներին, որոնք, ինչպես հայտնի է, հիանալի սուզվել գիտեն։ Այդ
դեպքում ստացվում է խելացի կազմակերպված որս. Հավալուսնները ջրի վերին
շերտից քշում են ձկներին դեպի ափ, իսկ ձկնկուլները սուզվում և հատակով են
շարժվում դեպի ծանծաղուտը։ 

1.շրջելիս-(ե խոնարհում, պարզ բայ)

2.լողալով-(ա խոնարհում, պարզ բայ)

3.նստած-(ա խոնարհում, պարզ բայ)

4. քաշած-(ա խոնարհում, պարզ բայ)

5.հենած-(ա խոնարհում, պարզ բայ)

6.Մոտենալ-(ա խոնարհում, պարզ բայ)

7.սուզվել-(ե խոնարհում, պարզ բայ)

8.Թողնել-(ե խոնարհում, պարզ բայ)

9.կազմակերպված- (ա խոնարհում, ածանցավոր բայ)

2. Յուրաքանչյուր շարքում գտնե՛լ ածանցավոր բայը։
1. որոնել, թոշնել, տոնել, իջնել
2. զբոսնել, հայտնել, տեսնել, ձոնել
3. օթևանել, հորինել, հիմնել, ելնել
4. հասնել, մթնել, մեկնել, դեղնել
5. զանազանել, խթանել, անվանել, հագնել
6. ճանաչել, զեղչել, փախչել, կանչել
7. թռչել, շնչել, գոչել, հնչել
8. կոչել, կորչել, շառաչել, կանաչել
9. եզրապատել, կոտրատել, ընդհատել, վանկատել
10.կարոտել, կավճոտել, ցատկոտել, փոշոտել

Ի՞նչ է նշանակում լինել հայ Ստամբուլում

Երբ մենք լսում ենք Թուրքիա երկրի անունը, մեր մտքին գալիս են թուրք, թշնամի, վտանգ, թշնամություն բառերը։ Սակայն Կոնստանդնուպոլի դեպքում ըստ իս ամեն ինչ այլ է: Այնտեղ եմ բնակվել տասնհինգ տարի: Որքան էլ տարօրինակ թվա, չեմ կարող վատ կարծիք արտահայտել այնտեղ ապրող ժողովրդի կամ իմ ապրած տարիների մասին… Ստամբուլը այնքան բազմաշերտ ու բազմազգ բնակչություն ունի , այնքան գունառատ է , որ պետք է այնտեղ գոնե մեկ անգամ գտնվել ասածս ավելի ճիշտ ըմբռնելու համար։ Ապրել Ստամբուլում լինելով հայ, նշանակում է ապրել այնտեղ՝ կատարելով մի մեծ առաքելություն , որի գլխավոր նպատակն է պահել- պահպանել մեր դարավոր ու արժեքավոր մշակույթը ու այն ահռելի հարստությունը , որ հայ ժողովուրդն ունի այնտեղ : Ինձ հիացնում է ստամբուլահայության հայապահպան ապրելաոճը , ձգտումն ու ջանքերը ամեն գնով պահելու և սերնդեսերունդ փոխանցելու մեր բարքերը , ազգային , եկեղեցական մշակույթն ու լեզուն։ Այսօր Ստամբուլում կան բազմաթիվ գործող եկեղեցիներ , դպրոցներ , ինչպես նաև մշակութային կենտրոններ , որտեղ սովորեցնում են ազգային երգն ու պարը ։ Նշեմ մի կարևոր փաստ , որ հայկական դպրոցներում չեն կարող սովորել այլ կրոնի երեխաներ։ 1886 թվականին հիմնադրված Ազգային Կենտրոնական վարժարանը հատուկ նշանակություն ունի բոլոր հայերի համար։ Այնտեղ է դասավանդել Կոմիտասը ՝ հիմնելով իր « Գուսան » երգչախումբը , որը կազմվել է վարժարանի սաներից։ Այնտեղ մինչ օրս պահպանվում է Կոմիտասի դաշնամուրը։ Կենտրոնական վարժարանում են սովորել Արշակ Չոբանյանը , Վահան Թեքեյանը , Միսաք Մեծարենցը , Հրաչյա Աճառյանը և այլ մեծանուն հայորդիներ։ Վարժարանի գրադարանում մինչ այժմ պահպանվում են Աճառյանի ստորագրությամբ բազմաթիվ արժեքավոր գրքեր։
Կցանկանայի նաև խոսել Օսմանյան կայսրության ժամանակաշրջանի ամենահայտնի հայ ընտանիքներից մեկի Բալյանների ընտանիքի մասին , որը մի յուրահատուկ ճարտարապետական ոճի հեղինակ է և Ստամբուլի ամենաարժեքավոր շինությունների հեղինակը ։ Այսօր Ստամբուլը դժվար է պատկերացնել առանց Բալյան ընտանիքի ստեղծած շինությունների։ Ընտանիքի առավել հայտնի անդամ է եղել Կարապետ Բալյանը, ում նախագծով կառուցվել է Սուլթանների Դոլմաբահչե պալատը, որը համարվում է XIX դարի լավագույն պալատներից մեկն աշխարհում:

Ստամբուլում դժվար թե գտնվի մեկը , ով լսած չլինի « Ստամբուլի աչքը » մականունն ստացած պոլսահայ լուսանկարիչ ԱրաԳյուլերի մասին։ Նա համարվում է աշխարհի լավագույն լուսանկարիչներից մեկը, ով լուսանկարել է Ուինսթոն Չերչիլին, Պիկասոյին , Սալվադոր Դալիին, Սերգեյ Փարաջանովին և այլ հայտնի մարդկանց։ Եթե երբևէ լինեք Ստամբուլում խորհուրդ կտամ այցելել Բեյողլու փողոցում գտնվող Cafe Ara արհեստանոց- սրճարանը , որտեղ կզգաք նրա լուսանկարների ու ապրած կյա նքի շունչը։
Ստամբուլում ոսկերչության մեջ նույնպես առաջատար են հայ ոսկերիչները: Նրանցից մեկն է
Սևան Բըչաքչին , ով հայտնի է ամբողջ աշխարհում: Նա Թուրքիայում համարվում է «աստղային ոսկերիչ» իսկ րա գործերը կրում են տասնյակ համաշխարհային աստղեր։
Այո , Ստամբուլում լինել հայ , գուցե այդքան էլ հեշտ չէ , բայց առիթ է ևս մեկ անգամ հպարտանալու , որ անկախ բնակության վայրից ու հանգամանքներից մեզ միշտ հաջողվում է հետք ու լավ անուն թողնել…